|
مرتضی فاخری،دکتری مدیریت بازرگانی |
مقدمه
توسعه دریامحور به عنوان یک رویکرد استراتژیک برای بهره‌برداری از منابع دریایی و ارتقای اقتصاد کشورها، نیازمند زیرساخت‌های مناسب و کارآمد است. زیرساخت‌ها در توسعه دریامحور نقش اساسی و حیاتی دارند و به‌عنوان یکی از ارکان اصلی رشد اقتصادی، ایجاد اشتغال، ارتقای کیفیت زندگی و حفظ محیط‌زیست شناخته می‌شوند. توسعه دریا محور به‌ویژه در کشورهایی که دارای سواحل طولانی و منابع دریایی غنی هستند، می‌تواند منجر به ایجاد فرصت‌های تجاری و اقتصادی، افزایش اتصال بین‌المللی و تسهیل ارتباطات، بهبود بهره‌وری منابع، و حمایت از پایداری محیط‌زیست شود. در این زمینه، زیرساخت‌ها به‌عنوان بستر اصلی توسعه پایدار شناخته می‌شوند. ایران با داشتن بیش از ۵۸۰۰ کیلومتر مرز آبی در شمال و جنوب، ظرفیت‌های عظیمی برای توسعه این بخش دارد، اما بهره‌برداری از این ظرفیت‌ها مستلزم تقویت و توسعه زیرساخت‌های مرتبط است. در ادامه به بررسی مهم‌ترین زیرساخت‌های مورد نیاز برای توسعه دریامحور و چالش‌های پیش‌روی آن می‌پردازیم:
زیرساخت‌های بندری و لجستیک
بنادر به عنوان دروازه‌های تجاری کشور، نقش حیاتی در اقتصاد دریامحور دارند. زیرساخت‌های بندری و لجستیک در توسعه دریامحور نقش اساسی و مهمی دارند، زیرا بنادر به‌عنوان دروازه‌های اصلی تجارت بین‌المللی و نقاط اتصال برای جابجایی کالا و مسافران در سراسر جهان عمل می‌کنند. از طرفی دیگر، این زیرساخت‌ها اساس حرکت کالاها، مواد اولیه، و خدمات از دریا به زمین و برعکس را فراهم می‌کنند. توسعه درست و بهینه این زیرساخت‌ها می‌تواند به تسهیل تجارت بین‌المللی، رشد اقتصادی منطقه‌ای، افزایش ظرفیت صادرات و واردات، و بهبود دسترسی به بازارهای جهانی کمک کند. این زیرساخت‌ها در کنار سیستم‌های حمل‌ونقل و خدمات پشتیبانی می‌توانند به افزایش کارایی، کاهش هزینه‌ها، و بهبود امنیت و ایمنی و در نهایت به توسعه پایدار مناطق ساحلی و اقتصادی کمک نمایند. بنادر و سیستم‌های لجستیک باید به‌طور مداوم به‌روزرسانی شوند و از تکنولوژی‌های نوین بهره‌برداری کنند تا در راستای نیازهای روزافزون تجاری و صنعتی حرکت کنند. بنادر باید دارای ترمینال‌های مدرن و تخصصی برای بارگیری و تخلیه کالاهای مختلف از جمله کانتینرها، مواد فله، محموله‌های خاص و مواد نفتی باشند. این ترمینال‌ها باید مجهز به تجهیزات پیشرفته مانند جرثقیل‌ها، نوار نقاله‌ها، و دستگاه‌های بارگیری و تخلیه خودکار باشند تا فرآیندهای حمل‌ونقل، سریع‌تر و کارآمدتر انجام شود. برای پاسخ به نیازهای مختلف تجاری، بنادر باید پایانه‌های چندمنظوره داشته باشند که قابلیت پذیرش انواع کالاها را دارا باشند. این پایانه‌ها می‌توانند برای حمل کانتینرها، محموله‌های فله‌ای، مواد شیمیایی و حتی خودروهای تجاری و مسافری مورد استفاده قرار گیرند. بنادر باید سیستم‌های مدیریت ترافیک دریایی برای نظارت بر حرکت کشتی‌ها، جلوگیری از ازدحام و هماهنگی بین کشتی‌ها و سایر واحدهای بندری را داشته باشند. این سیستم‌ها باید به‌طور مداوم وضعیت کشتی‌ها، بارها و کشنده‌ها را رصد کرده و از اختلالات جلوگیری کنند. علاوه بر این، توجه به پایداری محیط‌زیستی و هماهنگی‌های بین‌المللی برای ایجاد سیستم‌های بندری کارآمد و پایدار ضروری است. لجستیک و حمل‌ونقل ترکیبی نیز از جمله زیرساخت‌های ضروری است. توسعه شبکه‌های ریلی و جاده‌ای که بنادر را به مراکز اقتصادی متصل می‌کنند، می‌تواند به بهبود عملکرد این بخش کمک کند .این اتصالات به تسهیل جابجایی کالا و خدمات کمک می‌کند. زیرساخت‌های شهرهای بندری نیز نه تنها باید از نظر صنعت دریایی، بلکه از نظر زندگی مردم نیز توسعه یابند تا شرایط مناسب برای ساکنان فراهم شود. بهترین مثال برای این موضوع در شهرهای بنادر جنوب کشور، تامین زیرساخت‌های آب شیرین برای مصارف شهری، صنعتی، و کشاورزی در مناطق ساحلی می باشد که جزو زیرساخت‌های ضروری بوده که در نهایت به توسعه پایدار کمک می‌کند. در ضمن، توسعه بنادر و اسکله‌ها برای افزایش ظرفیت تخلیه و بارگیری و تسهیل تجارت دریایی ضروری است. این زیرساخت‌ها می‌توانند به افزایش تجارت غیرنفتی و گسترش فعالیت‌های بندری کمک کنند. بنادر باید مجهز به سیستم‌های مدیریت پسماند و جلوگیری از آلودگی‌های دریایی باشند. این زیرساخت‌ها برای جلوگیری از آلودگی ناشی از سوخت، مواد شیمیایی و پساب‌ها به دریا طراحی می‌شوند.
زیرساخت‌های کشتیرانی
زیرساخت‌های کشتیرانی در توسعه دریامحور نقش مهمی در تسهیل تجارت، حمل‌ونقل، و اتصال مناطق مختلف به یکدیگر را دارند. این زیرساخت‌ها به‌ویژه در کشورهایی که دارای خطوط ساحلی طولانی و بنادر مهم هستند، به‌عنوان عاملی کلیدی در رشد اقتصادی، تسهیل تبادل کالا و گردشگری دریایی، و توسعه پایدار سواحل شناخته می‌شوند. در این راستا، توسعه زیرساخت‌های کشتیرانی باید به‌طور یکپارچه با دیگر بخش‌های اقتصادی و زیربنایی کشور هماهنگ باشد. این زیرساخت‌ها شامل شبکه‌هایی از بنادر، اسکله‌ها، پایانه‌های باربری، تجهیزات حمل‌ونقل و سایر تأسیسات مرتبط با کشتیرانی هستند که به‌طور مستقیم بر رونق اقتصادی، پایداری محیط‌زیست و کیفیت زندگی در مناطق ساحلی تأثیر می‌گذارند. برای تأمین نیازهای روزافزون این بخش، توسعه بنادر مدرن، بهبود ناوگان کشتیرانی، به‌کارگیری فناوری‌های پیشرفته، و توجه به مسائل ایمنی و محیط‌زیست، ضروری است. به‌ویژه در کشورهای ساحلی، این زیرساخت‌ها می‌توانند به‌عنوان پیشران اقتصادی و عامل اصلی رشد پایدار در منطقه عمل کنند. بنادر تجاری بزرگ‌ترین و مهم‌ترین زیرساخت‌های کشتیرانی هستند. این بنادر به‌عنوان دروازه‌های واردات و صادرات کالا به‌ویژه در زمینه تجارت بین‌المللی عمل می‌کنند. برای موفقیت در تجارت دریایی، این بنادر باید دارای تجهیزات پیشرفته برای بارگیری و تخلیه کشتی‌ها، انبارهای ذخیره‌سازی کالا و سیستم‌های حمل‌ونقل داخلی کارآمد باشند. بنادر باید مجهز به تجهیزات مدرن مانند جرثقیل‌های اتوماتیک، سیستم‌های نوار نقاله و ماشین‌های حمل و نقل سریع باشند. این تجهیزات، سرعت عملیات بارگیری و تخلیه کشتی‌ها را افزایش می‌دهند و کارآیی سیستم کشتیرانی را بهبود می‌بخشند. ایران دارای ناوگان کشتیرانی نسبتاً بزرگی است، اما برای رقابت در سطح بین‌المللی، نیاز به نوسازی و توسعه این ناوگان دارد. ساخت و تعمیر کشتی‌های اقیانوس‌پیما و استفاده از فناوری‌های نوین در این حوزه، از جمله اقدامات ضروری است .تعمیرات کشتی و توسعه زیرساخت‌های مرتبط با آن نیز از جمله نیازهای اساسی است. ایران در این زمینه تجربیات ارزشمندی دارد، اما نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر و جذب فناوری‌های پیشرفته، احساس می‌شود. توسعه این زیرساخت‌ها نیازمند سرمایه‌گذاری در بنادر، ناوگان کشتی‌ها، سیستم‌های حمل‌ونقل داخلی، امنیت و ایمنی دریایی، و استفاده از فناوری‌های پیشرفته است. با توجه به اهمیت کشتیرانی در تحرک اقتصادی و بین‌المللی، توجه به توسعه و بهبود مستمر این زیرساخت‌ها برای آینده‌ای پایدار و مؤثر، ضروری است.
زیرساخت‌های انرژی و صنایع فراساحلی
زیرساخت‌های انرژی و صنایع فراساحلی در توسعه دریامحور یکی از عوامل کلیدی در بهره‌برداری پایدار از منابع دریایی هستند و نقش مهمی در رشد اقتصادی، تأمین انرژی و ایجاد فرصت‌های شغلی دارند. این زیرساخت‌ها می‌توانند شامل صنایع نفت و گاز، انرژی‌های تجدیدپذیر دریایی (مانند انرژی بادی و امواج) و فعالیت‌های دیگر در حوزه صنایع فراساحلی باشند. یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های انرژی دریایی، نیروگاه‌های بادی فراساحلی هستند. این نیروگاه‌ها به‌ویژه در مناطق دریایی با بادهای قوی و پایدار نصب می‌شوند. توربین‌های بادی در این نیروگاه‌ها می‌توانند انرژی بادی را به برق تبدیل کرده و به شبکه‌های برق شهری یا صنعتی متصل شوند. نصب این نیروگاه‌ها، نیاز به دکل‌های ثابت یا شناور در دریا دارد و باید به‌طور دقیق طراحی شوند تا با شرایط دریایی سازگار باشند. علاوه بر استفاده از انرژی تولیدی از امواج دریا، از جزر و مد نیز می توان به عنوان یکی از منابع تجدیدپذیر و یکی از راه‌های مؤثر برای تأمین انرژی در مناطق ساحلی یاد نمود. این تکنولوژی‌ها به تبدیل حرکت امواج و جریان‌های جزر و مد به انرژی الکتریکی، کمک می‌کنند. ساخت و نصب توربین‌های جزر و مد و تجهیزات دیگر برای بهره‌برداری از این منابع نیازمند زیرساخت‌های تخصصی در دریا است. در فن آوری تبدیل انرژی حرارتی دریا نیز می توان با استفاده از تفاوت دما بین سطح آب گرم و اعماق سرد، به تولید انرژی الکتریکی پرداخته شود. این موضوع، نیاز به ساخت سیستم‌های ویژه برای تبادل حرارت در عمق دریا و نصب تجهیزات در دریا دارد که برای استفاده از این فناوری، ضروری است. در این راستا، به‌ویژه برای کشورهای با دسترسی به منابع انرژی دریایی مانند نفت، گاز و انرژی‌های تجدیدپذیر دریایی، ایجاد و توسعه زیرساخت‌های انرژی و صنایع فراساحلی ضروری است. صنایع فراساحلی مانند اکتشاف و استخراج نفت و گاز در دریا نیز نیازمند زیرساخت‌های پیشرفته هستند. ایران در این حوزه با چالش‌هایی مانند بالا بودن ریسک سرمایه‌گذاری و کمبود نیروی متخصص مواجه است. بنابراین، زیرساخت‌های انرژی و صنایع فراساحلی را می توان از مهم‌ترین ارکان توسعه دریامحور دانست. این زیرساخت‌ها نه‌تنها برای تأمین انرژی و منابع طبیعی ضروری هستند، بلکه به‌طور مستقیم بر رشد اقتصادی، اشتغال‌زایی و حفاظت از محیط‌زیست نیز تأثیرگذارند. در نتیجه، توسعه و مدیریت صحیح این زیرساخت‌ها با توجه به پایداری محیطی و اجتماعی، می‌تواند به‌عنوان یکی از ارکان کلیدی در استراتژی‌های توسعه پایدار کشورهای ساحلی محسوب شود.
زیرساخت‌های گردشگری دریایی
زیرساخت‌های گردشگری دریایی برای جذب گردشگران و ایجاد تجربه‌ای لذت‌بخش و ایمن در مناطق ساحلی و دریایی بسیار ضروری هستند. این زیرساخت‌ها نه‌تنها برای فراهم کردن امکانات رفاهی و تفریحی اهمیت دارند، بلکه به توسعه اقتصادی و پایداری محیط‌زیست نیز کمک می‌کنند. سواحل و جزایر ایران پتانسیل بالایی برای توسعه گردشگری دریایی دارند. با این حال، توسعه زیرساخت‌هایی مانند هتل‌ها، اسکله‌های تفریحی و خدمات مرتبط با گردشگری دریایی ضروری است .توسعه و نگهداری این زیرساخت‌ها می‌تواند موجب جذب گردشگران بیشتر، افزایش اشتغال، ارتقاء اقتصاد محلی و همچنین حفظ محیط‌زیست دریایی شود. با این حال، باید توجه داشت که مدیریت پایدار و سازگاری این زیرساخت‌ها با محیط‌زیست از اهمیت زیادی برخوردار است. در ضمن، برای جذب گردشگران دریایی، توسعه و به‌روزرسانی بنادر مسافری نیز از اهمیت خاصی برخوردار است. این بنادر باید امکاناتی برای پذیرش کشتی‌های تفریحی و مسافری، گردشگران داخلی و خارجی، و امکان انتقال آسان به سواحل و جزایر مختلف فراهم کنند. توسعه ناوگان کشتی‌های تفریحی برای گردشگران که قادر به حمل مسافران در مسیرهای مختلف ساحلی، جزایر و مناطق زیبا و بکر دریایی باشند، یک بخش ضروری از زیرساخت‌های گردشگری دریایی است. این کشتی‌ها باید مجهز به امکانات رفاهی و ایمنی مناسب باشند. برای تجربه‌های خاص مانند غواصی، ماهیگیری یا گشت‌زنی در مناطق خاص، نیاز به قایق‌های کوچک‌تر و تجهیزات خاص، وجود دارد. این قایق‌ها باید به‌طور منظم، نظافت و بررسی ایمنی شوند. در نتیجه، زیرساخت‌های گردشگری دریایی در توسعه دریامحور به‌عنوان عاملی کلیدی در ایجاد فرصت‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی پایدار شناخته شده و با فراهم آوردن زیرساخت‌های مناسب در زمینه‌های حمل‌ونقل دریایی، اقامت، تفریحات آبی، حفاظت از محیط‌زیست و تدوین قوانین، می‌توان تجربه‌ای جذاب و منحصر به‌فرد برای گردشگران فراهم کرد و در عین حال از منابع طبیعی و اکوسیستم‌های دریایی حفاظت نمود. برای موفقیت در این زمینه، نیاز به همکاری‌های بین‌المللی، استفاده از فناوری‌های نوین، و توجه به اصول پایداری در مدیریت گردشگری دریایی است.
زیرساخت‌های آموزشی و پژوهشی
زیرساخت‌های آموزشی و پژوهشی در توسعه دریامحور نقشی مهمی در توانمندسازی نیروی انسانی، ارتقای تکنولوژی‌های نوین، و تحقق توسعه پایدار دارند. این زیرساخت‌ها به‌ویژه در کشورهای ساحلی و مناطق با دسترسی به منابع دریایی، نه‌تنها به تقویت اقتصاد کمک می‌کنند، بلکه موجب ارتقاء آگاهی‌های زیست‌محیطی، پژوهش در زمینه بهره‌برداری از منابع دریایی و بهبود صنایع مرتبط با دریا می‌شوند. ایجاد مراکز آموزشی و پژوهشی مرتبط با دریا و توسعه رشته‌های دانشگاهی در این حوزه، از جمله اقدامات ضروری است .از طرفی دیگر، تأمین نیروی انسانی متخصص، از جمله چالش‌های اصلی در توسعه دریامحور است. پشتیبانی علمی از پروژه‌های دریایی و همکاری بین دانشگاه‌ها و صنایع دریایی نیز می‌تواند به توسعه این بخش کمک کند .برای توسعه دریامحور، ایجاد و تقویت مؤسسات آموزشی و دانشگاه‌ها در زمینه علوم دریایی، مانند مهندسی دریایی، شیلات، زیست‌شناسی دریایی، و جغرافیای دریایی ضروری است. این مؤسسات می‌توانند به تربیت نیروی انسانی متخصص و ماهر در زمینه‌های مختلف، از جمله مدیریت منابع دریایی، طراحی و ساخت کشتی‌ها، ایمنی کشتیرانی، و حقوق دریایی بپردازند. تأسیس دوره‌های تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد و دکترا) در زمینه‌های مرتبط با دریا و محیط‌زیست دریایی می‌تواند زمینه‌ساز تربیت پژوهشگران و محققان متخصص در این حوزه باشد. این پژوهشگران می‌توانند راهکارهای نوین برای بهره‌برداری پایدار از منابع دریایی و حل چالش‌های زیست‌محیطی ارائه دهند. برگزاری دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت و کارگاه‌های تخصصی برای تقویت مهارت‌های عملی در صنایع دریایی، مانند تعمیرات و نگهداری کشتی‌ها، مدیریت بنادر، و حفظ محیط‌زیست دریایی، می‌تواند به بهبود کارایی و عملکرد نیروی کار در این صنایع کمک کند. ایجاد مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای برای تربیت نیروی کار ماهر در بخش‌های مختلف کشتیرانی، شیلات، طراحی و ساخت تجهیزات دریایی، و نگهداری بنادر بسیار ضروری است. این مراکز می‌توانند به‌ویژه برای کارگران و متخصصانی که در صنایع دریایی فعالیت می‌کنند، مهارت‌های عملی و فنی مورد نیاز را فراهم آورند. آموزش‌های ویژه در زمینه ایمنی کشتیرانی، مدیریت بحران، و حفاظت از محیط‌زیست دریایی (به‌ویژه در برابر آلودگی‌های نفتی و شیمیایی) برای کارکنان بنادر و کشتی‌ها ضروری است. این آموزش‌ها می‌تواند به کاهش خطرات زیست‌محیطی و افزایش ایمنی در عملیات دریایی کمک شایانی نماید. بنابراین، زیرساخت‌های آموزشی و پژوهشی در توسعه دریامحور به‌عنوان ابزاری برای ارتقاء دانش و فناوری‌های مرتبط با دریا، حفاظت از محیط‌زیست دریایی، و بهره‌برداری پایدار از منابع دریایی عمل می‌کنند. این زیرساخت‌ها می‌توانند از طریق تربیت نیروی انسانی متخصص، تقویت همکاری‌های بین‌المللی، و توسعه فناوری‌های نوین، به ایجاد یک محیط سالم و پایدار برای بهره‌برداری از منابع دریایی کمک کرده و موجب رشد اقتصادی و اجتماعی در مناطق ساحلی شوند.
زیر ساخت‌های امنیت دریایی
زیرساخت‌های امنیت دریایی در توسعه دریامحور از ارکان اصلی تأمین پایداری، ایمنی و بهره‌برداری پایدار از منابع دریایی هستند. این زیرساخت‌ها علاوه بر محافظت از محیط‌زیست دریایی و منابع طبیعی، به ایجاد فضایی امن برای فعالیت‌های تجاری، حمل‌ونقل، گردشگری و صنایع دریایی کمک می‌کنند. سیستم AIS یکی از مهم‌ترین ابزارهای نظارت بر ترافیک دریایی است که اطلاعات دقیق‌تری از موقعیت، سرعت و جهت حرکت کشتی‌ها ارائه می‌دهد. این سیستم به مسئولان بندری، دریابانی و سایر نهادهای مرتبط کمک می‌کند تا ترافیک دریایی را به‌طور مؤثر مدیریت کنند و از وقوع تصادمات جلوگیری نمایند. سیستم‌های کنترل ترافیک دریایی (VTS) نیز به‌ویژه در مناطق پرترافیک، به نظارت بر حرکت کشتی‌ها، پیش‌بینی خطرات و مدیریت بحران‌های احتمالی می‌پردازند. این سیستم‌ها می‌توانند هشدارهایی در مورد تداخل ترافیک، شرایط نامساعد جوی یا سایر تهدیدات ایمنی ارائه دهند. استفاده از ماهواره‌ها هم برای رصد و پایش وضعیت کشتی‌ها، فعالیت‌های مشکوک در دریا و تغییرات زیست‌محیطی دریایی می‌تواند به پیشگیری از تهدیدات امنیتی مانند دزدی دریایی، قاچاق مواد و تخریب محیط‌زیست کمک کند. پهپادها نیز می‌توانند به‌عنوان ابزار نظارتی هوشمند برای پایش نواحی وسیع دریایی و شناسایی تهدیدات به کار گرفته شوند. این پهپادها قادر به جمع‌آوری اطلاعات به‌صورت لحظه‌ای از وضعیت محیط‌زیست، کشتی‌ها و تأسیسات دریایی هستند. زیرساخت‌های امنیت دریایی در توسعه دریامحور به‌عنوان پایه‌ای برای حفاظت از منابع طبیعی دریایی، افزایش ایمنی کشتیرانی و مقابله با تهدیدات مختلف در دریا، نقش بسیار مهمی دارند. با توجه به رشد روزافزون تجارت دریایی، فعالیت‌های نفت و گاز، و گردشگری دریایی، توسعه زیرساخت‌های امنیتی دریایی از جمله نظارت، حفاظت از تأسیسات، همکاری‌های بین‌المللی و آمادگی برای بحران‌ها ضروری است. این زیرساخت‌ها می‌توانند به ایجاد یک محیط امن و پایدار برای بهره‌برداری از منابع دریایی، حفظ اکوسیستم‌ها و توسعه اقتصادی در مناطق ساحلی کمک کنند.
زیر ساخت‌های منابع دریایی
زیرساخت‌های منابع دریایی در توسعه دریامحور از اهمیت فوق العاده ای برخوردارند، زیرا این منابع، پایه و اساس بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی در مناطق ساحلی و دریایی هستند. این منابع شامل ذخایر طبیعی، منابع زیستی (مانند ماهی و دیگر موجودات دریایی)، انرژی‌های تجدیدپذیر دریایی، نفت و گاز، و منابع معدنی می‌باشند. توسعه پایدار این منابع به شرط مدیریت درست، تأثیرات مثبت اقتصادی و اجتماعی برای جوامع ساحلی به همراه خواهد داشت. برای حفاظت و مدیریت پایدار از منابع زیستی دریایی، به سیستم‌های نظارتی پیشرفته نیاز است. این سیستم‌ها می‌توانند شامل تجهیزات حسگری برای رصد وضعیت موجودات دریایی (مانند ماهی‌ها، مرجان‌ها و دیگر موجودات)، کیفیت آب، تغییرات دما و آلودگی‌ها باشند. استفاده از فناوری‌های نوین مانند ماهواره‌ها و پهپادها برای جمع‌آوری داده‌ها و تجزیه‌وتحلیل آن‌ها در مدیریت منابع طبیعی نیز بسیار مؤثر است. بررسی تأثیرات تغییرات اقلیمی بر اکوسیستم‌های دریایی یکی از بخش‌های اساسی مدیریت منابع است. به‌طور مثال، بررسی تغییرات در دما و اسیدیته دریاها می‌تواند به پیش‌بینی اثرات منفی بر گونه‌های دریایی کمک کند و به مدیریت بهتر آن‌ها منجر شود. زیرساخت‌های منابع دریایی در توسعه دریامحور با توجه به منابع متنوع و حیاتی که در دریاها وجود دارد، تأثیر بسزایی در رشد اقتصادی، حفاظت از محیط‌زیست و ارتقاء کیفیت زندگی جوامع ساحلی دارند. برای بهره‌برداری پایدار از این منابع، نیاز به توسعه زیرساخت‌های نظارتی، انرژی‌های تجدیدپذیر دریایی، شیلات پایدار، کشتیرانی و سیستم‌های حقوقی و مدیریتی کارآمد وجود دارد. این زیرساخت‌ها باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که علاوه بر بهره‌برداری از منابع، به حفاظت از اکوسیستم‌های دریایی و پیشگیری از مشکلات زیست‌محیطی کمک کنند.
نمونه‌های بین‌المللی توسعه دریامحور و نقش زیرساخت‌ها
در بسیاری از کشورها، توسعه زیرساخت‌های دریایی، نقش کلیدی در رشد اقتصادی، افزایش صادرات، و ایجاد اشتغال داشته است. در ادامه، چند نمونه موفق از توسعه دریامحور بررسی می‌شود:
سنگاپور: قطب تجارت دریایی جهان
بندر سنگاپور یکی از بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین بنادر جهان است که با استفاده از فناوری‌های اتوماسیون، مدیریت دیجیتال بار، و لجستیک هوشمند، به عنوان یک مرکز تجاری بین‌المللی عمل می‌کند. این کشور دارای شبکه ریلی و جاده‌ای پیشرفته‌ای است که امکان انتقال سریع کالا از بنادر به مناطق داخلی را فراهم می‌کند. همچنین، با ایجاد مناطق آزاد تجاری دریایی، سنگاپور سرمایه‌گذاری‌های کلانی در زمینه کشتی‌سازی، بیمه دریایی، و خدمات بندری جذب نموده است.
هلند: بنادر پیشرفته و مدیریت هوشمند آب
این کشور با استفاده از زیرساخت‌های نوین مهندسی سواحل، فناوری‌های پایش آلودگی دریایی و انرژی‌های تجدیدپذیر دریایی، یکی از پیشگامان توسعه پایدار دریامحور است. بندر روتردام که بزرگ‌ترین بندر اروپا محسوب می‌شود، با داشتن سیستم‌های مدیریت پیشرفته بارگیری و تخلیه، لجستیک هوشمند و ترمینال‌های خودکار، نقش مهمی در تجارت دریایی بین‌المللی دارد.
چین: توسعه بنادر و صنعت کشتی‌سازی
این کشور با توسعه بنادر بزرگی مانند شانگهای و شنژن، شبکه‌ای از پایانه‌های کانتینری و حمل‌ونقل دریایی ایجاد کرده که از نظر حجم بارگیری، در صدر بنادر جهان قرار دارند. چین با توسعه زیرساخت‌های دریایی و ریلی متصل به بنادر و تقویت استراتژی “یک کمربند، یک راه”، ارتباط تجاری خود را با سایر کشورها تقویت کرده است. همچنین، چین بزرگ‌ترین تولیدکننده کشتی‌های باری، نفتکش‌ها و ناوگان ماهیگیری صنعتی در جهان است.
امارات متحده عربی: توسعه بنادر و اقتصاد دریایی
این کشور، مناطق آزاد تجاری دریایی مانند دبی ماریتایم سیتی (DMC) را راه‌اندازی کرده که شامل سرویس‌های لجستیک، شرکت‌های کشتیرانی و تعمیرات کشتی است. بندر جبل علی هم که یکی از بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین بنادر خاورمیانه است، به عنوان یک هاب تجاری و ترانزیتی جهانی فعالیت می‌کند. امارات با توسعه سواحل مصنوعی، جزایر تفریحی و بنادر توریستی، به یکی از مراکز مهم گردشگری دریایی تبدیل شده است.
نروژ: پیشرو در اقتصاد دریایی پایدار
این کشور، یکی از پیشگامان نیروگاه‌های بادی دریایی و مزارع پرورش ماهی صنعتی بوده و در حال توسعه ناوگان کشتی‌های برقی و کم‌مصرف برای کاهش آلودگی‌های دریایی است. نروژ با حمایت از استارتاپ‌های فناوری دریایی و تحقیق در حوزه اقیانوس‌شناسی، یکی از مراکز اصلی نوآوری در اقتصاد دریامحور است.
چالش‌های توسعه زیرساخت‌های دریامحور در ایران
توسعه زیرساخت‌های دریامحور در ایران، با توجه به موقعیت جغرافیایی کشور و دسترسی به خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر، می‌تواند فرصت‌های فراوانی برای رشد اقتصادی، تجاری و گردشگری فراهم کند. با این حال، در مسیر تحقق این اهداف، چالش‌های مختلفی وجود دارد که باید به‌طور مؤثر به آن‌ها پرداخته شود. این موضوع در کشورمان با چالش‌های متعددی روبرو است که نیازمند توجه دقیق، سرمایه‌گذاری مناسب و همکاری میان بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی است. رفع این چالش‌ها نیازمند اصلاحات در سیاست‌های اقتصادی، بهبود فناوری‌های نوین، تقویت آموزش نیروی کار، و توجه به مسائل زیست‌محیطی و امنیتی است. با انجام اقدامات مناسب در این زمینه‌ها، ایران می‌تواند از ظرفیت‌های دریامحور خود بهره‌برداری بهینه کرده و به رشد اقتصادی و توسعه پایدار دست یابد. برخی از مهم‌ترین چالش‌های توسعه زیرساخت‌های دریامحور در ایران عبارتند از:
- کمبود سرمایه‌گذاری
- مشکلات زیرساختی و تکنولوژیکی
- ناهماهنگی میان بخش‌های مختلف
- چالش‌های زیست‌محیطی
- کمبود نیروی انسانی متخصص و آموزش‌دیده
- مشکلات قانونی و بروکراسی
- تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی
- محدودیت‌های جغرافیایی و طبیعی
راهکارهای پیشنهادی
برای حل چالش‌ها و بهبود وضعیت زیرساخت‌ها در توسعه دریامحور، نیاز است که سیاست‌ها، راهکارها و اقدامات مؤثر در چندین حوزه مختلف پیاده‌سازی شود. این راهکارها باید به گونه‌ای طراحی شوند که همزمان با ارتقای کارایی، ظرفیت و رقابت‌پذیری زیرساخت‌ها، توجه ویژه‌ای به مسائل زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی داشته باشند.
- افزایش سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها (جذب سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی، تخصیص بودجه مناسب)
- ارتقای فناوری و تجهیزات بندری و کشتیرانی (مدرن‌سازی بنادر، سرمایه‌گذاری در ناوگان کشتیرانی، توسعه فناوری‌های نوین)
- توسعه زیرساخت‌های انرژی دریایی (ا نرژی‌های تجدیدپذیر دریایی، ایجاد مراکز تحقیقاتی و آموزشی)
- توجه به مسائل زیست‌محیطی و پایداری (حفاظت از محیط‌زیست دریایی، پیشگیری از تخریب اکوسیستم‌های دریایی، مدیریت پایدار منابع دریایی)
- ایجاد هماهنگی بین نهادهای مختلف (هماهنگی میان دولت و بخش خصوصی، همکاری میان نهادهای دولتی)
- همکاری های بین‌المللی (توسعه همکاری‌های اقتصادی و تجاری با کشورهای همسایه و سایر کشورها)
- توسعه آموزش و نیروی کار متخصص (ایجاد مراکز آموزشی و پژوهشی، تقویت آموزش‌های عملی)
- توسعه و بهبود زیرساخت‌های لجستیکی و ترانزیتی (شبکه حمل‌ونقل چندوجهی، توسعه پایانه‌های چندمنظوره)
- توسعه زیرساخت‌های گردشگری دریایی (پایانه‌های مسافری و تفریحی، توسعه امکانات رفاهی و خدماتی)
- بهبود امنیت دریایی (تقویت امنیت بنادر و تردد دریایی، حفاظت از مرزهای دریایی)
- تسهیل قوانین و مقررات (اصلاح قوانین و کاهش بوروکراسی اداری جهت تسریع توسعه زیرساخت‌ها)
راهکارهای پیشنهادی برای توسعه زیرساخت‌های دریامحور در ایران باید با توجه به ویژگی‌های خاص کشور، شامل موقعیت جغرافیایی، نیازهای اقتصادی، و چالش‌های زیست‌محیطی طراحی شوند. سرمایه‌گذاری در فناوری، بهبود زیرساخت‌های بندری، کشتیرانی، انرژی دریایی، و آموزش نیروی کار ماهر می‌تواند ایران را به یکی از بازیگران مهم در صنعت دریامحور تبدیل کند. همچنین، باید توجه ویژه‌ای به مسائل محیط‌زیستی، امنیتی و اجتماعی در این راستا داشته باشیم تا توسعه پایدار و همه‌جانبه حاصل شود. در مجموع، توسعه زیرساخت‌های دریامحور، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، سرمایه‌گذاری هدفمند و مشارکت بخش خصوصی است. با رفع چالش‌های موجود، ایران می‌تواند به یکی از قطب‌های مهم اقتصاد دریامحور در منطقه تبدیل شود.
