از آنجایی که امنیت در دریا و کشتیرانی برای همه دریانوردان و همچنین شرکت‌های سرمایه گذار در موضوع تخصصی دریانوردی و کشتیرانی، دارای اهمیت ویژه‌ای می‌باشد، مسیرهای دریایی خاص و دارای ارزش بالای دریانوردی نیز همواره در رصد دولت‌ها و بخصوص نیروهای دریایی آن دولت‌ها به عنوان بازوی اصلی در امنیت دریا و آبراه‌های حیاتی، محسوب می‌گردد.
دریای سرخ نیز از گذشته‌های دور تا به اکنون، اهمیت خود را در تجارت دریایی و کوتاه کردن مسیر با توجه به وجود کانال سوئز در قسمت شمالی و تنگه باب المندب در مصب ورودی آن در قسمت جنوبی، برای عبور کشتی‌های کوچک و بزرگ به مناطق دیگر دنیا، نقش مهم و ویژه خود را داشته و همچنان در حال نقش آفرینی در صحنه تجارت جهانی می‌باشد.
معرفی کوتاهی از دریای سرخ
طبق اطلاعات جغرافیایی، دریای سرخ، خلیجی از اقیانوس هند بوده که میان شبه‌جزیره عربستان و شمال شرقی قاره آفریقا قرار دارد. دهانه باب‌المندب در جنوب، آن را به اقیانوس هند و کانال سوئز نیز در شمال، آن را به دریای مدیترانه پیوند می‌دهد. همسایگان این دریا، کشورهای عربستان سعودی، یمن، جیبوتی، اریتره، سودان، مصر، اسرائیل و اردن بوده که این دریا را حد فاصل میان دو قاره آسیا و آفریقا قرار می‌دهند. بر اساس آخرین برآوردها، مساحت آن ۴۳۸۰۰۰ کیلومتر مربع بوده که از این حیث، پانزدهمین دریای جهان به شمار می‌رود. دریای سرخ حدود ۲۲۵۰ کیلومتر طول دارد که وسیع‌ترین قسمت آن ۳۵۵ کیلومتر پهنا دارد. عمیق‌ترین نقطه آن حدود ۳۰۴۰ متر عمق داشته و عمق متوسط این دریا ۴۹۰ متر می‌باشد.
آن چیزی که در دهه اخیر و با توجه به موضوعات مختلف اعم از دزدی‌های دریایی و جنگ‌های منطقه‌ای برای کشتیرانی، مهم قلمداد می‌گردد اهمیت امنیت دریایی و توجه به ضمانت اجرای آن در دریای سرخ است که این موضوع، موجبات تمرکز همه کشورهای منطقه و فرامنطقه برای استفاده از این دریای مهم برای عبور و مرور ایمن همه کشتی‌ها گردیده است.
لازم است در ابتدا، به امنیت کشتیرانی در دریای سرخ از لحاظ قدرت دریایی بپردازیم و سپس به مواردی همچون توجه به قدرت غیرنظامی و همچنین توجه به صنایع و علوم دریایی با نگاه جدید به فن آوری روز، پرداخته شود.
امنیت کشتیرانی در دریای سرخ با استفاده از قدرت دریایی
یکی از رویکردهای اساسی برای مقابله با تهدیدات موجود در این منطقه، استفاده از قدرت دریایی و یا به نوعی می‌توان گفت استفاده از نیروی دریایی هر کشوری می‌باشد. قدرت دریایی به دلیل توانایی در نظارت، بازدارندگی، مقابله و واکنش سریع به تهدیدات، نقش حیاتی در تضمین امنیت این آبراه استراتژیک دارد. در مواردی همچون بازدارندگی می‌توان به حضور مداوم ناوهای جنگی و شناورهای نظامی و یا در مبحث کنترل و نظارت به استفاده از رادارها، پهپادها، و سامانه‌های شناسایی برای پایش مستمر فعالیت‌های مشکوک اشاره نمود که در نهایت، می‌توان قدرت دریایی لازم را در واکنش سریع به حوادثی مانند دزدی دریایی، حملات تروریستی، یا برخورد کشتی‌ها، فراهم نمود.
از الزامات عملی و بایسته توسط نیروی دریایی، می‌توان به گشت‌زنی مستمر (حضور ناوگان‌های نظامی در مسیرهای اصلی کشتیرانی برای تضمین ایمنی کشتی‌های تجاری و نفتکش‌ها و همچنین ایجاد پایگاه‌های شناور یا ثابت برای افزایش حضور در نقاط کلیدی مانند تنگه باب‌المندب)، اسکورت کشتی‌های تجاری (تشکیل کاروان‌های نظامی برای همراهی و اسکورت کشتی‌های در حال عبور از مناطق پرخطر)، عملیات‌های ضدتروریسم و ضد دزدی دریایی (شناسایی و هدف قرار دادن پایگاه‌های دزدان دریایی و گروه‌های شبه‌نظامی در مناطق ساحلی و همچنین استفاده از تیم‌های عملیات ویژه برای مقابله با تهدیدات آنی) و ایجاد مناطق ایمن Safe Zones برای مشخص کردن مسیرهای کشتیرانی امن تحت نظارت نیروهای دریایی برای کاهش خطرات، اشاره نمود.
قدرت دریایی با استفاده از فناوری‌های پیشرفته، از جمله پهپادهای دریایی و هوایی (برای شناسایی تهدیدات و پایش منطقه)، سامانه‌های شناسایی خودکار AIS برای نظارت بر ترافیک دریایی و تشخیص تهدیدات) و تجهیزات جنگ الکترونیک (برای مقابله با تهدیدات سایبری و اختلال در سامانه‌های دشمن)، می‌تواند کارایی بیشتری داشته باشد.
از موارد مهم در قدرت دریایی، همکاری‌های بین‌المللی است که در سال‌های اخیر، نیروی دریایی ج.ا.ایران با ایجاد رزمایش‌های مشترک و برگزاری مانورهای نظامی برای ارتقای هماهنگی و آمادگی نیروهای دریایی و همچنین تبادل داده‌ها و اطلاعات امنیتی میان کشورها برای پیش‌بینی و پیشگیری از تهدیدات، اقدامات مناسب و مفیدی را انجام داده است که این موضوع را می‌توان در ائتلاف‌های دریایی و یا تشکیل ائتلاف‌های نظامی بین کشورهای منطقه برای نظارت مشترک، تسری بیشتری داد.
قدرت دریایی می‌تواند با استقرار و تقویت پایگاه‌های دریایی در مناطق کلیدی و استراتژیک مانند تنگه باب‌المندب و در نزدیکی کانال سوئز، بازدارندگی لازم را با ایجاد زیرساخت‌های دفاعی مانند سامانه‌های موشکی و پدافند هوایی در مناطق حساس و همچنین آموزش نیروهای متخصص دریایی در زمینه‌های مبارزه با دزدی دریایی، عملیات ویژه، و کار با فناوری‌های پیشرفته، ابزار مؤثری برای تأمین امنیت کشتیرانی در دریای سرخ بوده و تهدیدات موجود را مدیریت کرده و نقش مهمی در حفظ امنیت این آبراه حیاتی ایفا نماید.
امنیت کشتیرانی در دریای سرخ با استفاده از ناوگان غیرنظامی
استفاده از ناوگان غیرنظامی برای تأمین امنیت کشتیرانی در دریای سرخ می‌تواند یک راهکار مکمل و کمتر تنش‌آفرین باشد. این رویکرد با تأکید بر همکاری، فناوری، و تدابیر غیرتهاجمی انجام می‌شو که با تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی از جمله با تشکیل ائتلاف غیرنظامی،کشورهای منطقه و بازیگران بین‌المللی را واداشت تا یک ائتلاف غیرنظامی برای حمایت از امنیت کشتیرانی ایجاد کنند. این ائتلاف می‌تواند شامل مؤسسات حمل‌ونقل، شرکت‌های بیمه، و سازمان‌های بین‌المللی بوده که در تعامل با هم و اشتراک‌گذاری اطلاعات، هماهنگی بهتری درباره تهدیدات احتمالی از طریق شبکه‌های بین‌المللی ایجاد نمایند.
با تجهیز کشتی‌های غیرنظامی به سیستم‌های دفاعی غیرفعال همچون نصب فناوری‌هایی مانند سیستم‌های ردیابیGPS، دوربین‌های حرارتی، و حسگرهای پیشرفته برای شناسایی تهدیدات و همچنین استفاده از سیستم‌های هشداردهنده همچون تجهیز کشتی‌ها به سامانه‌های هشداردهنده که در صورت نزدیک شدن تهدیدات، خدمه را مطلع کنند، می‌توان راهکارهای مفید و مطلوبی برای امنیت کشتیرانی قلمداد نمود. در ضمن، کشتی‌های تجاری می‌توانند در قالب کاروان حرکت کنند تا خطرات احتمالی برای آن‌ها کاهش یابد. این کاروان‌ها می‌توانند با پشتیبانی نیروهای غیرنظامی یا حتی هماهنگی با کشتی‌های نظامی در مواقع بحرانی همراه شوند وگاردهای ساحلی کشورهای حاشیه دریای سرخ نیز می‌توانند در نزدیکی خطوط کشتیرانی به نظارت بپردازند.
سازمان بنادر و دریانوردی نیز می‌تواند با هماهنگی با سازمان جهانی دریانوردی، ضمن مشارکت در طرح هایی مانند Code of Conduct برای تأمین امنیت کشتیرانی، با افزایش امنیت در بنادر و سواحل، از طریق بازرسی دقیق‌تر کشتی‌ها و بارها و ایجاد ایستگاه‌ها و پایگاه‌های نظارتی و رصد ساحلی برای شناسایی تهدیدات و دزدان دریایی در نزدیکی مناطق کلیدی، گام مهمی در این زمینه داشته باشد.
البته با آموزش خدمه کشتی‌ها و آگاهی آنان از اقدامات اضطراری در برابر تهدیداتی مانند حملات دزدان دریایی یا حملات تروریستی، ضمن آنکه خدمه را از مسیرهای ایمن و پروتکل‌های حرکت در مناطق پرخطر مطلع ساخت، می‌توان واکنش سریعتر آنان را نیز در این گونه وقایع، به حداقل زمان ممکن رساند.
بی شک، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین همچون استفاده از پهپادهای غیرنظامی برای نظارت و تأمین اطلاعات به‌روز در مسیرهای حساس و همچنین هوش مصنوعی، جهت تحلیل داده‌های مسیرهای دریایی برای پیش‌بینی و جلوگیری از تهدیدات، از مواردی هست که نباید از نظر دور داشت. در نهایت می‌توان از بیمه و حمایت مالی آن درکاهش هزینه‌ها و ایجاد مشوق‌هایی برای کشتی‌هایی که تدابیر امنیتی را رعایت می‌کنند و ایجاد صندوق‌های حمایتی توسط کشورهای منتفع از این آبراه حیاتی برای حمایت مالی از کشتی‌های آسیب‌دیده، به عنوان راهکار ایجاد انگیزه، یاد نمود.
امنیت کشتیرانی در دریای سرخ با بهره‌گیری از صنایع و علوم دریایی
ایجاد امنیت کشتیرانی در دریای سرخ از طریق بهره‌گیری از صنایع و علوم دریایی، به ترکیبی از فناوری‌های پیشرفته، دانش تخصصی، و نوآوری‌های صنعتی نیاز دارد که با توسعه و استفاده از فناوری‌های پیشرفته دریایی از جمله کشتی‌های هوشمند (طراحی و تولید کشتی‌هایی با سیستم‌های پیشرفته خودکار که بتوانند تهدیدات را شناسایی و مدیریت کنند)، پهپادهای دریایی (استفاده از پهپادهای زیرآبی و هوایی برای نظارت مداوم بر مسیرهای کشتیرانی و شناسایی تهدیدات) و سیستم‌های ردیابی پیشرفته (تجهیز کشتی‌ها به فناوری‌های شناسایی خودکار AIS، رادارهای حساس، و سیستم‌های ناوبری دقیق برای پیشگیری از برخورد با خطرات) می‌توان گام‌های مناسبی در این زمینه برداشت.
در ضمن، با بهره‌گیری از داده‌کاوی و هوش مصنوعی، می‌توان در پیش‌بینی تهدیدات (استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی برای تحلیل داده‌های جغرافیایی و شناسایی مناطق پرخطر)، سیستم‌های هشدار سریع (طراحی نرم‌افزارهایی که بتوانند با تحلیل اطلاعات دریافتی، هشدارهای فوری در مورد حملات احتمالی صادر کنند) و مدیریت ترافیک دریایی (بهره‌گیری از علوم داده برای بهینه‌سازی مسیرهای دریایی و کاهش احتمال درگیری‌ها)، به امنیت کشتیرانی کمک نمود.
به‌طور حتم، همکاری میان صنایع دریایی و مراکز علمی با موازین هماهنگ شده در تحقیق و توسعه می‌تواند منتج به نتایجی مفیدی همچون: تأسیس مراکز تحقیقاتی برای مطالعه بر روی روش‌های جدید مقابله با تهدیدات دریایی همراه با برگزاری کارگاه‌ها و کنفرانس‌ها جهت تبادل دانش و تجربیات میان متخصصان صنعت و دانشگاه برای ارتقای دانش فنی و همچنین تربیت نیروی متخصص با آموزش نیروهای انسانی در حوزه‌هایی مانند امنیت دریایی، علوم اقیانوس‌شناسی، و فناوری‌های دریایی و…. گردد.
مطمئنا با فن آوری‌های نوین و نوآوری در طراحی کشتی‌ها، می‌توان با ساخت کشتی‌هایی با بدنه مقاوم‌تر، تجهیزات حفاظتی پیشرفته تر و توانایی فرار از حملات، به طراحی مقاوم در برابر تهدیدات پرداخته و با تمرکز روی کشتی‌های خودران و تولید کشتی‌های بدون سرنشین که می‌توانند در مسیرهای پرخطر فعالیت نمایند و همچنین ساخت سامانه‌های پنهان‌کاری در راستای کاهش شناسایی کشتی‌ها از سوی دشمنان، دقت عمل لازم در جهت امنیت کشتی و کشتیرانی را بالاتر برد که در همین راستا، می‌توان از مشارکت بین‌المللی در علوم و صنایع دریایی با ایجاد پروژه‌های مشترک میان کشورهای منطقه و سازمان‌های بین‌المللی برای حل مسائل امنیتی و انتقال دانش و فناوری میان کشورهای دارای تجربه موفق در تأمین امنیت دریایی، بهره‌های لازم و مفید را کسب نمود.
نتیجه گیری
همانطور که در سه بخش یاد شده با ذکر روش‌ها و راه حل‌ها بیان گردید، توجه به امنیت کشتیرانی در دریای سرخ نه تنها برای کشورهای منطقه، بلکه برای اقتصاد جهانی، ثبات سیاسی، و حفاظت از محیط‌زیست اهمیت حیاتی دارد. اقدامات مشترک منطقه‌ای و بین‌المللی برای تأمین امنیت این آبراه کلیدی ضروری است و می‌تواند به کاهش تنش‌ها، افزایش همکاری‌ها، و توسعه پایدار کمک کند. لازم است نسبت به این موضوع و اهمیت چرخش اقتصادی در این منطقه و تأثیرات آن بر همه کشورهای جهان، بررسی دقیقق تر و همکاری مطلوب تری صورت گیرد.
بازنشر فانوس دریا به نقل از اقتصاد سرآمد
