آیا صادرات نفت ایران از منطقه مکران امکان پذیر است؟
توسعه بندر چابهار نه تنها تأمین‌کننده منافع اقتصادی و بازرگانی ایران، هند، افغانستان و آسیای میانه است، بلکه همکاری منطقه‌ای و تضمین صلح در سطح آسیای جنوبی و مرکزی را تضمین خواهد کرد.
به گزارش مانا، وینسنت جیمز هوپر، استادتمام رشته اقتصاد دانشکده مدیریت جهانی در دوبی، با ارسال مقاله‌ای اختصاصی به ایرنا، به بررسی جایگاه و چشم‌انداز توسعه بندر چابهار در ایران پرداخته است که در ادامه می‌خوانید:
ایران و هند قراردادی ۱۰ساله امضا کرده‌اند که بر اساس آن، شرکت بنادر بین‌المللی هند (IPGL) بندر چابهار را توسعه خواهد داد تا امکان ترانزیت محصولات هندی از طریق ایران به افغانستان و آسیای میانه فراهم شود. این شرکت هندی، از سال ۲۰۱۶ تاکنون ۸۵ میلیون دلار در چابهار سرمایه‌گذاری کرده، هرچند تأخیر در ساخت راه‌آهن چابهار – زاهدان، پیشرفت کارها را با کندی مواجه کرده است. اما حالا قرارداد جدید، میزان سرمایه‌گذاری را تا ۳۷۰ میلیون دلار افزایش خواهد داد.
بندر چابهار، واقع در جنوب شرقی ایران، برای تهران، دهلی نو و کابل اهمیت راهبردی دارد و به عنوان یکی از محورهایی عمل می‌کند که برنامه‌های اقتصادی و ژئوپلتیکی این کشورها را تسهیل خواهد کرد. توسعه چابهار، همچنین با وجود چالش‌هایی که تحریم‌های آمریکا ایجاد می‌کند، نشانه تعهد این سه کشور به گسترش ارتباطات و اقتصاد منطقه‌ای است.
منافع راهبردی و اقتصادی هند
چابهار برای هند، دروازه‌ای به سوی افغانستان و آسیای میانه است؛ زیرا به عبور از پاکستان که به لحاظ ژئوپلتیکی برای دهلی مسدود است، نیازی ندارد. مسیر ایران، نه‌تنها روابط بازرگانی و اقتصادی هند با افغانستان را گسترش خواهد داد، بلکه دسترسی تجاری به کشورهای هم‌مرز در آسیای مرکزی را هم امکان‌پذیر خواهد کرد. همچنین با در نظر گرفتن اینکه چینی‌ها در حال ساخت راه‌گذر اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) و توسعه بندر گوادر در آن کشور هستند، مسیر ایران، به هند امکان رقابت با چین را هم خواهد داد.
افزون بر این، چابهار با ایجاد زیرساخت برای ترانزیت نفت ایران و منابع انرژی آسیای میانه، به امنیت انرژی در هندوستان کمک خواهد کرد. در واقع، چابهار به دهلی امکان می‌دهد که مسیرهای واردات نفت خود را تنوع ببخشد و به مسیرهای سنتی که ممکن است دستخوش تنش‌های ژئوپلتیک بشوند، وابسته نباشد.
توسعه اقتصادی و قدرت راهبردی ایران
چابهار برای ایران و به‌ویژه برای مناطق جنوب شرقی این کشور، یک ظرفیت اقتصادی محسوب می‌شود. هدف از توسعه این بندر، افزایش بازرگانی و تقویت اقتصاد مقاومتی در مواجهه با تحریم‌ها است. علاوه بر این، چابهار یکی از کانون‌های راه‌گذر بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) خواهد بود که می‌تواند با اتصال اروپا و روسیه به هند، نقش ایران در شبکه تجارت جهانی را پررنگ‌تر کند.این بندر، همچنین می‌تواند ابزاری برای کاهش تاثیر تحریم‌ها باشد. چابهار با تسهیل بازرگانی میان شریکان منطقه‌ای و کاهش وابستگی به مسیرهایی که می‌توانند تحت تاثیر تحریم‌ها قرار بگیرند، به ایران کمک می‌کند که فعالیت‌های پایدار اقتصادی داشته باشد و با وجود فشارهای خارجی، اهداف اقتصادی خود را دنبال کند.
ریسمان نجات افغانستان
چابهار برای افغانستان به عنوان کشوری محصور در خشکی، یک گزینه برای بازرگانی بدون وابستگی به بندرهای پاکستان ارائه می‌کند و این موضوع، بسیار مهم است؛ زیرا هزینه ترانزیت را کاهش خواهد داد و فرصت‌های اقتصادی تازه‌ای را فراهم خواهد آورد. دسترسی بهتر به بازارهای جهانی از طریق چابهار، می‌تواند صادرات و واردات را برای این کشور آسان کند و محرک توسعه اقتصادی در این کشور باشد.از سوی دیگر، ارتباط تجاری گسترده از طریق چابهار می‌تواند با درهم‌تنیدگی اقتصادی و همکاری میان افغانستان، ایران و هند، به ثبات منطقه‌ای نیز کمک فراوان کند. این به‌هم‌پیوستگی در مقیاس بزرگتر برای ثبات و توسعه سراسر منطقه ثمربخش خواهد بود.
مشعل اتحاد در منطقه
چابهار چیزی بیش از یک بندر است و آن را باید نماد یکپارچگی و همکاری منطقه‌ای دانست. این بندر، اهدافِ اقتصادی و راهبردهای ژئوپلتیک هند، ایران و افغانستان را یکجا دارد و توازنی هم با نفوذ راهبردی چین و پاکستان ایجاد می‌کند. تعهدی که به تکمیل پروژه چابهار علیرغم چالش ناشی از تحریم آمریکا دیده می‌شود، نشانۀ عزم کشورهای شریک برای رسیدن به مقاومت اقتصادی و خودکفایی از طریق شراکت و کاربرد جاده‌های متنوع است.
مهار تحریم‌های آمریکا
با وجود تحریم‌های آمریکا علیه ایران، هند موفق شده است با مذاکره و استفاده از ساز و کارهای ویژه، به توسعه چابهار ادامه دهد. اهمیت این بندر در ایجاد ثبات و توسعۀ منطقه‌ای در کنار ظرفیتی که برای ایجاد موازنه با دیگر عوامل تاثیرگذار راهبردی دارد، نقش حیاتی این گذرگاه را برجسته می‌کند. ایران، هند و افغانستان هم نشان داده‌اند که برای دست‌یابی به اهداف اقتصادی و ژئوپلیتیک خود، عزمی راسخ دارند.در پایان، باید گفت چابهار، گواه تاثیرمتقابل آرمان‌های اقتصادی و راهبردهای ژئوپلتیک بین جنوب آسیا و آسیای میانه است. این پدیده را باید نمادی از عزم کشورهای دخیل، در گسترش ارتباطات و رشد اقتصادی با وجود فشارهای بیرونی دانست که در نهایت، آن را به پروژه‌ای بسیار مهم در چشم‌انداز آینده منطقه و در گسترش صلح تبدیل خواهد کرد.
موقعیت استراتژیک
یک کارشناس اقتصاد بین‌الملل گفت: هند بخشی از نیازهای انرژی خود را علاوه بر امارات و قطر؛ از ایران تامین می‌کند چون مصرف بالا و نیاز به منابع متعددی دارد و با توجه موقعیت جغرافیایی ایران کشور ما نقش مهمی در تأمین نیازهای این کشور از جمله انرژی دارد و می‌تواند پلی برای هند جهت رسیدن به اوراسیا باشد و این فرصت خوبی برای ایران هم است که بتواند از هند سرمایه جذب و استفاده کند.
میرقاسم مومنی درباره نقش بندر چابهار در تجارت انرژی اظهار داشت: بندر چابهار با توجه به موقعیتی که دارد می‌تواند مسیری برای تجارت کالا و انرژی به بسیاری از کشورهای جهان باشد، خیلی از کشورها مایلند از مسیر بندر چابهار ترانزیت داشته باشند و کالاهای خود را از این مسیر به خط ریلی شمال-جنوب وصل کنند درواقع این مسیر همان مسیر راه ابریشم است.وی افزود: ما شاهد هستیم که چین، هند و پاکستان از این مسیر استقبال می‌کنند اما مسائل تحریم مانعی برای سرمایه‌گذاری در این منطقه است، هندی‌ها با هدف وصل شدن به کانال ریلی شمال-جنوب و امکان حضور در قفقاز و اوراسیا از طریق بندر چابهار سرمایه‌گذاری زیادی در این حوزه کرده و قراردادهایی را با ایران منعقد کرده‌اند اما هنوز به اتمام نرسیده و به میزان کافی به تعهدات خود عمل نکرده‌اند.این کارشناس حوزه انرژی گفت: درگیری‌هایی که در قفقاز و جنگی که بین آذربایجان و ارمنستان رخ داد باعث شد هندی‌ها تاحدی در این پروژه تعلل کنند، چراکه پاکستان در جنگ از آذربایجان حمایت کرد به خاطر اینکه در قفقاز راه هند را مسدود کند و از این سو هندی‌ها هم از ارمنستان حمایت کردند که این کشور را برای خود داشته باشد و ارتباط خود را با قفقاز شمالی حفظ کنند.وی تاکید کرد: در هر حال به نظر می‌رسد هر خط لوله و ترانزیت انرژی که از کشور ما عبور کند بسیار به نفع ما است، هم می‌توانیم حق ترانزیت دریافت کنیم و هم اینکه می‌توانیم از آن برای صادرات محصولات خودمان استفاده کنیم. ما در این اوضاع می‌توانیم از بندر چابهار به عنوان یک مرکز صادرات کالا مانند جبل علی امارات که منطقه‌ای وسیع برای ترانزیت و دپوی کالا و نقل و انتقال کشتی‌ها است، استفاده کنیم. ضمن اینکه پتانسیل چابهار بیشتر از جبل‌علی و دیگر بنادر امارات و عمان است اما متاسفانه بدرستی سرمایه‌گذاری و سیاست‌گذاری نشده است و از ظرفیت‌های کامل آن استفاده نمی‌شود، به طوری که در حال حاضر تنها از ۵ درصد ظرفیت این بندر استفاده می‌کنیم و تا صد درصد راه درازی داریم، برای تحقق این امر باید بخش خصوصی و سرمایه‌گذار خارجی را جذب کنیم.
مومنی بیان داشت: مشخص است که هند بخشی از نیازهای انرژی خود را علاوه بر امارات و قطر؛ از ایران تامین می‌کند چون مصرف بالا و نیاز به منابع متعددی دارد و با توجه موقعیت جغرافیایی ایران کشور ما نقش مهمی در تامین نیازهای این کشور از جمله انرژی دارد و می‌تواند پلی برای هند جهت رسیدن به اوراسیا باشد و این فرصت خوبی برای ایران هم است که بتواند از هند سرمایه جذب و استفاده کند.
نقش پورت‌ها و بنادر صادراتی در اقتصاد
وی گفت: اینکه ما چقدر توانسته‌ایم از این فرصت یعنی نیاز هند به مسیر ایران استفاده کنیم یک مسئله سیاسی-اقتصادی-امنیتی است، ما بیش از ۵ درصد از ظرفیت چابهار استفاده نکرده‌ایم حال آنکه این بندر بیش از این ظرفیت دارد و برای چین و پاکستان هم خیلی جذاب است و می‌توان از این مسیر استفاده کنند اما چون ما مسائل سیاسی و تحریمی داریم بسیاری کشورها سرمایه‌گذاری نمی‌کنند.
مومنی خاطرنشان کرد: چین یکی از صادرکنندگان عمده کالاست و بدنبال روش‌هایی است که کالاهای خود را با کمترین هزینه و زمان صادر کند زیرا بخش مهمی از هزینه کالا ترانزیت و حمل و نقل است و به خاطر هزینه بالای سوخت و مسیرهای طولانی مشکلاتی ایجاد می‌شود اما اگر چین، کشورهای حوزه قفقاز و روسیه بتوانند کالاهای خود را از بندر چابهار هم صادر کنند، مسیر مفیدی برای آنها خواهد بود.
وی همچنین گفت: افغانستان نیز مسیر آبی به دریاهای آزاد ندارد، دولت این کشور قرارداد منعقد کرده و از این بندر بازدید کرده که بتوانند در چابهار پایگاه اقتصادی داشته باشد و کالاهای مورد نیاز را از طریق بندر چابهار-پاکستان-ایران-افغانستان و یا مستقیم از ایران ترانزیت کند و این فرصتی برای افغانستان است که سرمایه‌گذاری کند، مقامات فعلی این کشور نیز ابراز تمایل کرده و در این خصوص مذاکراتی نیز انجام شده است.
این کارشناس حوزه انرژی بیان داشت: هر یک از پورت‌ها و بنادر صادراتی ما نقش خاص خود را دارند، چابهار می‌تواند مسیر ترانزیت کالا به صورت ریلی و جاده‌ای باشد، به صورت جانبی هم می‌توان برای صادرات انرژی و مشتقات نفتی استفاده شود، بستگی به این دارد که دولت چه سیاستی دارد، هرچند سرمایه‌گذاری در خطوط لوله نفت و گاز سنگین و بلندمدت است و کشورها به خاطر تحریم و موضوع نقل و انتقال مالی نمی‌توانند به سرمایه‌گذاری در این حوزه ورود کنند و تا این مسائل حل شود زمان می‌برد. وی تاکید کرد: در کل از مکران و چابهار به حد نیاز استفاده نشده حال آنکه ما می‌توانیم برای گردشگری، نقل و انتقال و ترانزیت کالا از آن استفاده کنیم، همچنین این منطقه می‌تواند هاب اقتصادی و صادراتی برای کشورهای منطقه باشد به شرطی که سرمایه‌گذاری داخلی و خاری و حمایت دولت را داشته باشیم.
پر واضح است که چابهار می‌تواند به مرکز منطقه‌ای ترانزیت، انرژی و تجارت منطقه بدل شود و در این راستا انتقال خط لوله انتقال گاز از بندرچابهار به گجرات هند نیز موضوعی قابل تامل است موضوعی که مهترین شرط تحقق آن لغو تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران و ایجاد فرصت سرمایه‌گذاری برای ایجاد خطوط لوله است.
تقویت و تسهیل همکاری‌های ترانزیتی هند و افغانستان از طریق ایران
اتصالات و کریدور شمال و جنوب و روابط دو کشور در زمینه زیربنایی، مشارکت در بخش انرژی، تجارت و تبادلات فرهنگی از جمله اهدافی است که بندر چابهار می‌تواند این مسیر را کوتاه و دست‌یافتنی کند.
ماه گذشته قرارداد مشارکت شرکت IPGL هند در تجهیز و بهره‌برداری از پایانه‌های کانتینری و کالای عمومی بندر شهید بهشتی چابهار امضا شد. امضای این قرارداد نقطه عطفی در همکاری‌های تجاری و اقتصادی دوجانبه و منطقه‌ای دو کشور و همچنین تسهیل همکاری‌های راهبردی بین ایران و هند محسوب می‌شود.
از اهداف کلان انعقاد این قرارداد که در نتیجه مذاکرات کارشناسی و تخصصی گروه کاری مشترک حاصل شده است، می‌توان به تشریک مساعی دوکشور در عملیاتی کردن اهداف موافقتامه بین‌المللی حملونقل در کریدور شمال-جنوب، موافقتنامه ترانزیتی سه جانبه ایران، هند و افغانستان با محوریت بندر چابهار و توسعه همکاری‌های ترانزیتی و حمل ونقل چندوجهی بین ایران و هند در منطقه آسیای مرکزی در چهارچوب اهداف همکاری‌های راهبردی هند وآسیای میانه اشاره کرد.
تقویت و تسهیل همکاری‌های ترانزیتی هند و افغانستان از طریق ایران، توسعه محور شرق و سواحل مکران، توسعه همکاری‌های منطقه‌ای ایران، هند و روسیه برای سرمایه‌گذاری‌های مشترک در تکمیل زیربناهای منطقه‌ای حملونقل و ترانزیت، از اهداف دیگر این قرارداد است.
برای تحقق اهداف کلان فوق، از طریق انعقاد قرارداد تجهیز و بهره‌برداری از بندر شهید بهشتی چابهار اقدامات گوناگونی پیش‌بینی و تفاهم شد که سازمان بنادر ودریانوردی بخشی از ترمینال‌های کالاهای عمومی و کانتینری بندر شهید بهشتی چابهار را به مدت ۱۰ سال در اختیار طرف هندی قرار دهد.
همچنین‌طرف هندی به منظور تجهیز و توسعه بندر شهید بهشتی چابهار، به میزان ۱۲۰ میلیون دلار در تامین تجهیزات راهبردی بندر و همچنین بیش از ۲۵۰ میلیون دلار در زیر ساخت‌های حمل‌ونقلی چابهار تامین اعتبار خواهد کرد.
بر اساس این قرارداد، طرفین متعهد به ایفای تعهدات خود در تسهیل ترانزیت در مسیر کریدور شمال-جنوب بوده و به توسعه خطوط کشتیرانی بین بنادر دو کشور و جذب بارهای ترانزیتی کانتینری اقدام خواهند کرد.
