|
نویسنده: احسان عسکری، فانوس دریا |
لنج، تنها یک سازه چوبی نیست؛ نماد تاریخ، هویت و اقتصاد مردم نواحی ساحلی جنوب ایران است. لنج‌سازی سنتی در بندرهایی چون کنگ، لافت، بوشهر و قشم، قرن‌هاست با مهارت دست نجاران بومی و بر پایه دانش سنتی شکل گرفته است. اما امروز این صنعت دیرینه در معرض تهدیدهای متعدد قرار گرفته و بیم آن می‌رود که اگر چاره‌اندیشی نشود، میراثی گرانسنگ در دل تاریخ مدفون گردد.
ناپایداری اقتصادی و کاهش تقاضا
یکی از مهم‌ترین تهدیدهای پیش‌روی لنج‌سازی، کاهش چشمگیر تقاضا برای لنج‌های سنتی است. با سخت‌گیری‌های فزاینده در زمینه تردد دریایی، محدودیت‌های واردات و صادرات، افزایش هزینه چوب و ملزومات سنتی، و نیز نوسانات اقتصادی، ساخت لنج‌های جدید برای بسیاری از مالکان مقرون به صرفه نیست. بسیاری ترجیح می‌دهند لنج‌های فرسوده خود را بازسازی کنند یا به سراغ شناورهای فلزی با هزینه نگهداری کمتر بروند.
قاچاق سوخت؛ آفتی بر پیکره لنج‌سازی
قاچاق سوخت، به عنوان یک فعالیت پنهان اما رایج، چهره صنعت سنتی دریا را مخدوش کرده است. استفاده از لنج‌ها برای مقاصد غیرقانونی، موجب نگاه امنیتی به فعالیت‌های لنج‌داری شده و روند دریافت مجوز ساخت، بهره‌برداری و تردد را دشوار ساخته است. در این میان، سازندگان لنج، در نبود حمایت‌های نهادی و نداشتن بازار رسمی، آسیب‌پذیرتر از همیشه شده‌اند.
فرسایش دانش بومی و مهاجرت استادکاران
لنج‌سازی، دانشی موروثی است که نسل به نسل منتقل شده است. اما با کاهش ساخت‌وساز، بسیاری از استادکاران قدیمی یا به مشاغل دیگر روی آورده‌اند یا در سکوت و بی‌توجهی از دنیا رفته‌اند. جوانان نیز کمتر به این حرفه سخت و بی‌ثبات علاقه‌مند می‌شوند. نبود ثبت علمی این دانش و بی‌توجهی به آموزش‌های سنتی، خطر از بین رفتن این گنجینه فنی را دوچندان کرده است.
تهدید فناوری و بی‌توجهی نهادی
با توسعه کشتی‌سازی مدرن، لنج‌سازی سنتی به حاشیه رانده شده است. در حالی که بسیاری کشورها برای حفظ صنایع سنتی خود یارانه، بیمه و تسهیلات در نظر می‌گیرند، در ایران کمتر شاهد حمایت رسمی از لنج‌سازان هستیم. نبود بسته‌های حمایتی، عدم ثبت رسمی لنج به عنوان میراث فرهنگی و چالش‌های قانونی متعدد، این صنعت را به حاشیه رانده است.
نتیجه‌گیری
لنج‌سازی تنها بخشی از اقتصاد بومی نیست، بلکه روح فرهنگی مردم جنوب است. حفاظت از آن، نیازمند عزمی جدی در سطوح مختلف حکمرانی، نهادهای فرهنگی، دانشگاه‌ها و جوامع محلی است. اگر امروز برای احیای این صنعت دیرپا گام برنداریم، فردا تنها در موزه‌ها و عکس‌های رنگ‌باخته از شکوه آن یاد خواهیم کرد.
