|
نویسنده: احسان عسکری، فانوس دریا |
تاریخ دریانوردی ایرانیان بدون نام لنج، ناقص خواهد بود. لنج، نه‌فقط یک وسیله حمل‌ونقل دریایی، که تبلور مهارت، هنر، شناخت جغرافیایی و هوش مهندسی بومی در دل خلیج فارس است. لنج‌سازی سنتی در سواحل جنوبی ایران، یکی از کهن‌ترین شیوه‌های ساخت شناورهای چوبی در جهان محسوب می‌شود که همچنان در برخی کارگاه‌های بومی ادامه دارد. در این یادداشت، نگاهی داریم به تاریخچه این صنعت در مناطق شاخصی چون قشم، لافت، بندر کنگ و بوشهر.
میراثی کهن در قشم و لافت
قشم و به‌ویژه روستای لافت از مهم‌ترین کانون‌های تاریخی لنج‌سازی در ایران هستند. در این منطقه، صنعت لنج‌سازی به بیش از ۳۰۰ سال پیش بازمی‌گردد و همچنان برخی از کارگاه‌های سنتی، روش‌های قدیمی ساخت لنج را حفظ کرده‌اند. در لافت، فرآیند ساخت لنج با تکیه بر دانش سینه‌به‌سینه نسل‌ها و بدون نقشه انجام می‌شود؛ جایی که استادکاران با تکیه بر تجربه چوب‌ها را انتخاب، برش، قوس‌گذاری و سرهم می‌کنند.
بندر کنگ؛ موزه زنده لنج‌سازی
بندر کنگ در استان هرمزگان، یکی دیگر از مراکز مهم لنج‌سازی سنتی است که در آن، نسل‌های مختلفی از نجاران و دریانوردان در کنار هم کار می‌کنند. لنج‌هایی که در کنگ ساخته می‌شوند، از نظر ظاهری باریک‌تر و بلندتر هستند که مناسب حرکت در مسیرهای دور و دریای آزاد می‌باشند. نکته جالب، بهره‌گیری از هنر نجاری بومی و چوب‌های وارداتی مانند ساج هندی است که مقاومت بالا در برابر رطوبت و حشرات دارد. کنگ با دارا بودن کارگاه‌های فعال، امروز به‌عنوان یک جاذبه فرهنگی زنده شناخته می‌شود.
بوشهر؛ تقاطع فرهنگ و فن
در بوشهر، لنج‌سازی به عنوان بخشی از هویت شهری و اقتصادی شناخته می‌شود. این شهر بندری که از دیرباز با تجارت دریایی پیوند داشته، خاستگاه بسیاری از لنج‌های بازرگانی و صیادی بوده است. در بوشهر، ساخت لنج با استفاده از ابزارهای سنتی و ترکیبی از تجربیات عربی، هندی و ایرانی صورت می‌گرفت که این تلفیق، به غنای فرهنگی و فنی آن افزوده است.
سخن پایانی
امروز اگرچه صنعت مدرن کشتی‌سازی جایگزین بسیاری از کارگاه‌های سنتی شده، اما لنج‌سازی همچنان بخشی از حافظه تاریخی و فرهنگی جنوب ایران است. حفظ و ثبت این دانش بومی، نه‌تنها ضرورتی فرهنگی، بلکه اقدامی اقتصادی برای توسعه گردشگری، احیای صنایع دستی و ایجاد اشتغال پایدار در سواحل جنوبی است. هنر لنج‌سازی، میراثی است که همچنان با چکش، اره، نمک و دریا نفس می‌کشد.
