|
نویسنده: شکیلا لشکری، سردبیر فانوس دریا |
کشورهای دارای سواحل طولانی و منابع غنی دریایی، برای بهره‌برداری پایدار و هدفمند از دریاها، نیازمند زیرساخت‌های علمی و پژوهشی قوی هستند. در این میان، دانشگاه‌ها نقشی کلیدی در تولید دانش، تربیت نیروی انسانی متخصص و ارائه راه‌حل‌های فناورانه دارند. این یادداشت با نگاهی علمی و تخصصی، به بررسی جایگاه و ظرفیت دانشگاه‌ها در پیشبرد توسعه دریامحور در ایران می‌پردازد.
نقش دانشگاه‌ها در توسعه دریامحور؛ پیوند علم و ساحل
تحولات گسترده در حوزه علوم دریایی و رشد فناوری‌های نوین، فرصتی ارزشمند را پیش‌روی کشورهایی قرار داده که به منابع آبی و موقعیت ژئواستراتژیک دریایی دسترسی دارند. ایران با بیش از ۵۸۰۰ کیلومتر مرز دریایی و بهره‌مندی از دو پهنه مهم خزر و خلیج‌فارس-دریای عمان، پتانسیلی بی‌بدیل برای توسعه اقتصاد مبتنی بر دریا دارد. در این مسیر، نقش دانشگاه‌ها به‌عنوان تولیدکنندگان دانش و تربیت‌کنندگان نیروی انسانی متخصص، نقشی حیاتی و بی‌بدیل است.
دانشگاه‌های کشور، به‌ویژه در حوزه‌هایی چون اقیانوس‌شناسی، مهندسی دریا، علوم شیلات، حقوق بین‌الملل دریایی و فناوری‌های نوین، می‌توانند با تربیت پژوهشگران توانمند، بستری برای برنامه‌ریزی و اجرای سیاست‌های کلان دریایی فراهم آورند. این نهادها از طریق پژوهش‌های کاربردی، همکاری با صنعت، طراحی آزمایشگاه‌های تخصصی و راه‌اندازی مراکز نوآوری دریایی، قادرند شکاف میان علم و عمل را کاهش دهند.
چالش‌ها و نیاز به سیاست‌گذاری هدفمند
با وجود جایگاه بالقوه دانشگاه‌ها، چالش‌هایی چون پراکندگی منابع، ضعف ارتباط میان دانشگاه و صنعت دریایی، محدودیت بودجه‌های پژوهشی، نبود برنامه‌های بین‌المللی منسجم، و ناهماهنگی بین نهادهای متولی، مانعی جدی بر سر راه اثرگذاری دانشگاه‌ها در توسعه دریامحور به شمار می‌آید. در بسیاری از دانشگاه‌ها، پایان‌نامه‌ها و پروژه‌های تحقیقاتی هنوز فاصله قابل‌توجهی با نیازهای واقعی بنادر، حمل‌ونقل دریایی، شیلات، و مدیریت سواحل دارند.
راهکارهایی برای اثربخشی بیشتر دانشگاه‌ها
برای ایفای نقش مؤثرتر دانشگاه‌ها در توسعه دریامحور، راهکارهایی چند می‌تواند مطرح شود:
- برقراری ارتباط ساختاریافته با صنایع دریایی از طریق قراردادهای پژوهشی مشترک.
- ایجاد رشته‌ها و دوره‌های میان‌رشته‌ای مرتبط با هوش مصنوعی دریایی، تغییرات اقلیمی، حقوق دریا، مدیریت سواحل و…
- افزایش حمایت مالی و معنوی از پایان‌نامه‌ها و طرح‌های پژوهشی در حوزه دریا.
- بین‌المللی‌سازی فعالیت‌های علمی دانشگاه‌ها از طریق پروژه‌های تحقیقاتی مشترک با دانشگاه‌های حاشیه اقیانوس هند، کشورهای آسیای مرکزی و اروپایی.
- راه‌اندازی مراکز نوآوری دریایی (Marine Innovation Hubs) در کنار دانشگاه‌های ساحلی برای خلق کسب‌وکارهای فناورانه.
سخن پایانی
دانشگاه‌ها در صورتی می‌توانند نقش پیشران در توسعه دریامحور ایفا کنند که به‌عنوان بازیگران اصلی در زنجیره ارزش اقتصاد دریا مورد حمایت قرار گیرند. امروز، نه تنها توسعه پایدار، بلکه صیانت از منابع، اقتدار دریایی و آینده‌نگری در سیاست‌های ملی، بدون حضور فعال نخبگان علمی امکان‌پذیر نخواهد بود. اکنون زمان آن رسیده که دانشگاه‌ها از حاشیه به متن سیاست‌گذاری دریایی وارد شوند.
