به گزارش فانوس دریا به نقل از «بندر و دریا»، کاهش سطح آب دریای کاسپین یکی از بحران‌های محیطی مهمی است که طی چند دهه اخیر در این منطقه رخ داده و تأثیرات گسترده‌ای بر اکوسیستم‌های دریایی، سواحل و فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی کشورهای حاشیه آن داشته است.
علی اصغر صادقی معاون امور دریایی بندر نوشهر، میثم قیطاقی سرپرست اداره ایمنی و حفاظت دریایی بندر نوشهر و رسول کوهزاد کارشناس ایمنی و حفاظت دریایی بندر نوشهر در مقاله‌ای با بررسی این بحران به علل کاهش تراز آب و پیامدهای ناشی از آن پرداخته‌اند و راهکارهای عملیاتی را ارائه کرده‌اند.
دریای خزر یا کاسپین، بزرگ‌ترین دریاچه بسته جهان با مساحتی حدود ۴۳۸ هزار کیلومتر مربع، نقش مهمی در حمل‌ونقل دریایی و تأمین منابع غذایی و انرژی دارد. این دریا از طریق ۱۳۰ رودخانه تغذیه می‌شود که رود ولگا با تأمین حدود ۸۰ درصد کل ورودی آب، نقش اصلی را ایفا می‌کند. سواحل این دریا به پنج کشور ایران، آذربایجان، روسیه، قزاقستان و ترکمنستان تعلق دارد که طول کل خط ساحلی حدود ۶۵۰۰ کیلومتر است و بخش قابل توجهی از آن (۶۵۷ کیلومتر) متعلق به ایران است.
علل کاهش سطح تراز آب دریای کاسپین
کاهش تراز آب کاسپین از عوامل متعددی ناشی می‌شود؛ از جمله تغییرات اقلیمی، افزایش تبخیر، کاهش ورودی رودخانه‌ها و برداشت بی‌رویه منابع آبی. همچنین، برخی مطالعات و اظهارنظرهای کارشناسان به نقش فناوری‌های دستکاری اقلیم و پروژه‌های مرتبط اشاره دارند که می‌تواند تأثیرگذار باشد. به‌عنوان نمونه، میزان ورودی رودخانه ولگا در سال‌های اخیر کاهش یافته که نتوانسته تبخیر افزایش‌یافته را جبران کند.
پیامدهای کاهش تراز آب
- کاهش عمق مناطق کشتیرانی و تهدید ایمنی کشتی‌ها
- تغییرات نامطلوب در اکوسیستم‌های آبی و خشکی
- کاهش تنوع زیستی و تهدید زیستگاه‌های طبیعی
- افزایش شوری و کاهش کیفیت آب دریای کاسپین
- کاهش ظرفیت بنادر و افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل دریایی
- پیامدهای اقتصادی و اجتماعی مانند کاهش درآمدهای ماهیگیری و گردشگری و افزایش بیکاری در جوامع محلی
راهکارهای بهبود تراز آب دریای خزر
برای مقابله با کاهش تراز آب، اقدامات متعددی پیشنهاد شده است از جمله:
- محدود کردن برداشت آب از رودخانه‌ها و منابع آبی
- بهینه‌سازی مصرف آب در کشاورزی و صنایع
- احیای زیستگاه‌های طبیعی و حفظ تنوع زیستی
- اجرای پروژه‌های حفاظت از سواحل و جلوگیری از فرسایش
- ارتقای آگاهی عمومی و استفاده از فناوری‌های پایش
- تقویت همکاری‌های بین‌المللی کشورهای حاشیه دریای کاسپین برای مدیریت منابع آبی مشترک
نتیجه‌گیری
کاهش سطح تراز آب دریای کاسپین چالشی چندبعدی و جدی برای کشورهای حاشیه‌ای است که پیامدهای زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی گسترده‌ای به همراه دارد. مقابله مؤثر با این بحران نیازمند اقدامات علمی، مدیریتی و همکاری بین‌المللی است تا از تخریب بیشتر اکوسیستم‌ها جلوگیری شود و فرصت‌های اقتصادی پایدار برای جوامع محلی حفظ گردد.
پرسش و پاسخ
عوامل متعددی از جمله تغییرات اقلیمی، افزایش تبخیر، کاهش ورودی رودخانه‌ها و برداشت بی‌رویه منابع آبی در کاهش تراز آب نقش دارند.
کاهش تراز آب باعث کاهش عمق بنادر و مسیرهای کشتیرانی شده و هزینه‌های حمل‌ونقل دریایی را افزایش می‌دهد. همچنین صنایع ماهیگیری و گردشگری تحت تأثیر قرار می‌گیرند.
اقدامات مدیریتی مانند محدود کردن برداشت آب، بهینه‌سازی مصرف، احیای زیستگاه‌ها، حفاظت از سواحل و همکاری بین‌المللی از جمله راهکارهای مؤثر هستند.
همکاری و مدیریت مشترک منابع آبی و اجرای پروژه‌های حفاظتی مشترک برای حفظ اکوسیستم و منابع آب بسیار حیاتی است.
بله، فناوری‌های پیشرفته پایش محیط زیست و مدل‌سازی اقلیمی می‌توانند در درک بهتر روندها و تدوین راهکارهای مؤثر مفید باشند.
بازنشر فانوس دریا به نقل از بندر و دریا