سی نیوز -* در سال‌های اخیر، گسترش همکاری‌های منطقه‌ای در زمینه ترانزیت و حمل‌ونقل، به‌ویژه در راستای توسعه کریدور شمال-جنوب (INSTC)، از موضوعات کلیدی در سیاست‌گذاری‌های کشورهای آسیای میانه و جنوبی به شمار می‌رود. کریدور شمال-جنوب که در سال ۲۰۰۰ توسط کشورهای ایران، هند و روسیه به‌منظور کاهش هزینه‌ها و زمان حمل‌ونقل کالا تأسیس گردید، اکنون با توجه به تغییرات سیاسی و اقتصادی جهانی و تلاش کشورهای همسایه ایران برای تقویت زیرساخت‌های ترانزیتی خود، با چالش‌های جدیدی روبه‌رو است. یکی از این تحولات مهم، گسترش همکاری‌های ترانزیتی میان آذربایجان و پاکستان است که به‌طور خاص به توسعه و بهره‌برداری از کریدور شمال-جنوب متمرکز شده‌اند. این گزارش به تحلیل تهدیدات و فرصت‌هایی که این تحولات برای ایران به همراه دارد، خواهد پرداخت و نگاهی عمیق به آینده ترانزیت و موقعیت ایران در این کریدور خواهد داشت.
کاهش وابستگی کشورهای همسایه به ایران در مسیر ترانزیتی
یکی از مهم‌ترین تحولات در زمینه کریدور شمال-جنوب، تلاش آذربایجان و پاکستان برای توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و ترانزیت خود به‌ویژه در راستای ایجاد مسیرهای مستقل از ایران است. آذربایجان به‌عنوان یک عضو کلیدی در کریدور شمال-جنوب، در حال تقویت ارتباطات خود با روسیه و دیگر کشورهای منطقه است تا بتواند از این طریق موقعیت خود را در زمینه ترانزیت کالا به‌طور چشمگیری ارتقا دهد. پاکستان نیز با توجه به موقعیت استراتژیک بندر گوادر و سرمایه‌گذاری‌های گسترده در این بندر، به‌دنبال تبدیل این بندر به یک هاب تجاری و ترانزیتی است که می‌تواند از آن برای ارتباط با کشورهای آسیای میانه، هند و چین استفاده کند.
در این میان، ایران که به‌عنوان یکی از بخش‌های کلیدی کریدور شمال-جنوب شناخته می‌شود، با چالش کاهش وابستگی کشورهای همسایه به مسیرهای ترانزیتی خود مواجه است. در صورتی که آذربایجان و پاکستان بتوانند زیرساخت‌های ترانزیتی خود را به‌طور مستقل از ایران توسعه دهند، این امر ممکن است تأثیرات منفی جدی بر موقعیت ایران در ترانزیت کالا بگذارد و سهم این کشور از مسیرهای تجاری جهانی کاهش یابد.
یکی دیگر از مسائلی که ممکن است برای ایران تهدید ایجاد کند، توسعه بندر گوادر در پاکستان است. بندر گوادر که در سواحل دریای عمان واقع شده، به‌عنوان یک پروژه مهم در چارچوب کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC) شناخته می‌شود. این بندر به‌عنوان یک بندر عمیق و استراتژیک، می‌تواند به‌عنوان جایگزینی برای بنادر ایران، به‌ویژه بندر عباس، عمل کند. با توجه به موقعیت جغرافیایی بندر گوادر، که فاصله کمی تا نقاط مهمی همچون خلیج فارس و تنگه هرمز دارد، این بندر می‌تواند تبدیل به هاب مهمی برای ترانزیت کالاها از و به کشورهای آسیای میانه، چین و هند شود.
با توجه به این که بندر گوادر به‌عنوان یک بندر تجاری مهم در حال توسعه است، ایران باید توجه ویژه‌ای به این پروژه داشته باشد. در صورتی که این بندر به‌طور کامل توسعه یابد، رقابت شدیدی میان بندرهای ایران و گوادر برای جذب ترانزیت کالا به‌وجود خواهد آمد. بنابراین، ایران باید در راستای تقویت زیرساخت‌های بنادر خود و ارائه خدمات بهتر و سریع‌تر در این بنادر، گام‌هایی جدی بردارد.
تقویت زیرساخت‌های حمل‌ونقل در آذربایجان و کاهش وابستگی به ایران
آذربایجان در حال حاضر در تلاش است تا زیرساخت‌های حمل‌ونقل خود را تقویت کرده و با ایجاد مسیرهای ترانزیتی جدید، ارتباطات تجاری خود را با کشورهای دیگر تقویت کند. این کشور به‌ویژه در زمینه توسعه شبکه ریلی و بندرهای خود سرمایه‌گذاری‌های زیادی انجام داده است. علاوه بر این، آذربایجان به‌طور خاص بر روی کریدور شمال-جنوب متمرکز شده است تا از این طریق بتواند به یک مرکز ترانزیتی مهم در منطقه تبدیل شود.
در صورتی که آذربایجان بتواند این زیرساخت‌ها را به‌طور مؤثر توسعه دهد، می‌تواند از ایران به‌عنوان یک مسیر ترانزیتی وابسته کمتری استفاده کند. این امر موجب خواهد شد که ایران در رقابت با آذربایجان برای جذب ترانزیت کالا از طریق کریدور شمال-جنوب با چالش‌های جدی روبه‌رو شود. بنابراین، ایران باید به‌طور فعال به بهبود زیرساخت‌های خود پرداخته و همکاری‌های بیشتری را با کشورهای همسایه در راستای تقویت ترانزیت کالا انجام دهد.
همکاری‌های آذربایجان و روسیه و افزایش قدرت در کریدور شمال-جنوب
یکی دیگر از تحولات مهم، همکاری‌های مستمر آذربایجان با روسیه است که به تقویت کریدور شمال-جنوب کمک می‌کند. این همکاری‌ها می‌تواند آذربایجان را قادر سازد تا در زمینه ترانزیت کالا از طریق این کریدور، نقش بیشتری ایفا کند. روسیه که خود یکی از اعضای مؤسس این کریدور بوده، تمایل زیادی به تقویت روابط ترانزیتی با کشورهای دیگر به‌ویژه آذربایجان دارد. در این میان، ایران که در حال حاضر یکی از مهم‌ترین بازیگران در کریدور شمال-جنوب است، ممکن است در آینده نزدیک با کاهش قدرت نفوذ خود در این کریدور مواجه شود.
با توجه به تحولات اخیر در زمینه همکاری‌های آذربایجان و پاکستان در کریدور شمال-جنوب، می‌توان گفت که ایران با چالش‌هایی روبه‌رو است که اگر به‌درستی مدیریت نشوند، ممکن است تهدیدات جدی برای موقعیت این کشور در ترانزیت کالا ایجاد کند. در این راستا، ایران باید به‌طور جدی به توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل خود پرداخته و از پروژه‌های مشترک با کشورهای همسایه در راستای تقویت کریدور شمال-جنوب بهره‌برداری کند.
در پایان، ایران باید در جهت تقویت موقعیت خود در کریدور شمال-جنوب، علاوه بر سرمایه‌گذاری در بنادر و حمل‌ونقل، به‌دنبال گسترش همکاری‌های تجاری و اقتصادی با کشورهای آسیای میانه و هند باشد. این امر می‌تواند ایران را به‌عنوان یک مرکز ترانزیتی و اقتصادی مهم در منطقه تبدیل کرده و تهدیدات احتمالی را به فرصت‌هایی استراتژیک تبدیل کند.
