گروه بنادر-امید اسماعیلی- در حالی‌که طی روزهای گذشته رسانه‌های مختلف بین‌المللی گمانه‌زنی‌هایی را مبنی‌بر خروج احتمالی هندی‌ها از بندر چابهار، در اثر تشدید تحریم‌های دولت جدید ایالات‌متحده آمریکا علیه اقتصاد ایران مطرح می‌کردند، حالا وزیر راهوشهرسازی ایران اعلام کرده که حضور هندی‌ها در چابهار ادامه‌دار خواهد بود.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصاد سرآمد، «ارتباطات با کشور هند در رابطه با همکاری در توسعه بندر چابهار ادامه دارد و هیچ خدشه‌ای به آن وارد نشده است». این عبارات واکنش فرزانه صادق، وزیر راهوشهرسازی دولت چهاردهم درخصوص آخرین وضعیت سرمایه‌گذاری هندی‌ها در بندر چابهار و احتمال کنار رفتن آن‌ها به واسطه فشارهای آمریکاست. این عضو هیات دولت این صحبت‌ها را در حاشیه برگزاری هفدهمین اجلاس سالانه بین‌دولتی تراسیکا مطرح کرد.
چند روز پیش بود که برخی رسانه‌ها اعلام کردند، هند احتمالا با فشار ترامپ از بندر چابهار خارج می‌شود. در همین ارتباط روزنامه دولتی انگلیسی‌زبان «چاینادیلی» در هنگ‌کنگ، نوشت: «تصمیم دونالد ترامپ برای اعمال مجدد تحریم‌های شدید علیه ایران سایه بلندی بر سرمایه‌گذاری جاه‌طلبانه هند در بندر چابهار، دروازه تجاری کلیدی در جنوب ایران، انداخته است. پس از اعلام این بخشنامه ترامپ، نارندرا مودی، نخست وزیر هند در سفری از پیش تعیین‌شده به کاخ‌سفید رفت و در چنین شرایطی می‌توان گفت سرنوشت پروژه ۳۷۰میلیون دلاری هند در جنوب ایران عجالتا در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.»
هدف مقام‌های دولت هند از امضای قرارداد با ایران این بود که با سرمایه‌گذاری در بندر چابهار از رویارویی با پاکستان، رقیب دیرینه‌اش اجتناب کنند و بتوانند کالاهایشان را از طریق ایران و سپس شبکه‌های ریلی یا جاده‌ای به افغانستان، ازبکستان، قزاقستان و مناطقی در خاک روسیه منتقل کنند، اما اکنون دستورهای تحریمی ترامپ، مهم‌ترین پروژه اقتصادی جمهوری اسلامی ایران را در آستانه توقف کامل قرار داده است، زیرا صنعت ۶۰۰میلیارد دلاری هندی‌ها در صورت اعمال مجازات دولت ترامپ متحمل ضرر هنگفتی خواهد شد.
آغاز فشارهای ترامپ بر چابهار
با تحریم‌های جدید ترامپ علیه بندر چابهار، هند با فشارهای تازه‌ای مواجه است. ترامپ پیشتر هند را به‌عنوان «سوءاستفاده‌کننده از تعرفه‌ها» معرفی کرده و اتباع هندی از ایالات‌متحده اخراج شده‌اند. این در حالی است که به دلیل نگرانی‌های امنیتی، هم هند و هم افغانستان تمایلی به اتکا به مسیر‌های پاکستانی ندارند. رئیس‌جمهور ایالات‌متحده، دونالد ترامپ معافیت مشارکت هند در پروژه بندر چابهار را از طریق دستور اجرایی لغو کرده است. این دستور بیان می‌کند که هر نهادی که به ایران کمک اقتصادی یا مالی ارائه دهد یا در پروژه بندر چابهار مشارکت کند، دیگر از تحریم‌ها معاف نخواهد بود. این دستور همچنین از تمام آژانس‌ها و وزارتخانه‌های ایالات‌متحده می‌خواهد که اقداماتی را برای رساندن صادرات نفت ایران به صفر اتخاذ کنند. دستورالعمل همچنین شامل اقداماتی برای توقف خرید نفت‌خام ایرانی توسط چین است.
رئیس‌جمهور جدید آمریکا در دوره اول ریاست‌جمهوری خود-۴سال پیش- از توافق هسته‌ای ایران خارج شد و هند را مجبور کرد تا واردات نفت از ایران را متوقف کند. در آن زمان، هند معافیتی برای ادامه عملیات در چابهار دریافت کرد که دستاورد دیپلماتیک مهمی بود. اکنون، با تحریم‌های جدید، هند با فشارهای تازه‌ای مواجه است. ترامپ پیشتر هند را به عنوان «سوءاستفاده‌کننده از تعرفه‌ها» معرفی کرده و اتباع هندی از ایالات‌متحده اخراج شده‌اند. نخست‌وزیر هند قرار است در تاریخ ۱۲فوریه برای مذاکرات با ترامپ به واشنگتن سفر کند. در حالی‌که ترامپ تحریم‌ها علیه ایران را اعلام کرده، همچنین اظهارنظر‌هایی در ستایش مردم ایران داشت و آن‌ها را «ملت بزرگ» خواند و ابراز امیدواری کرد که پیشرفت کنند-به شرطی که ایران توسعه سلاح‌های هسته‌ای را به روشی که به‌طور مستقل قابل راستی‌آزمایی باشد- متوقف کند.
علاقه هند و افغانستان به چابهار
مشارکت هند در بندر چابهار به سال ۲۰۰۲ بازمی‌گردد. در سال ۲۰۰۳، دهلی‌نو یک یادداشت تفاهم( MoU ) با ایران برای توسعه این بندر امضا کرد. چابهار، نزدیک‌ترین بندر ایران به هند است که از نظر استراتژیک در آب‌های آزاد قرار دارد و به‌عنوان یک بندر عمیق دریا قادر به پذیرش کشتی‌های بزرگ است. هدف هند این بوده که از پاکستان عبور کرده و ارتباطات تجاری مستقیم با افغانستان، آسیای‌مرکزی و اوراسیا برقرار کند.
در سال ۲۰۱۶، در جریان سفر به ایران، نخست‌وزیر هند توافقی با ایران و افغانستان برای توسعه یک کریدور حمل‌ونقل و ترانزیت بین‌المللی از طریق ترمینال بندر شهیدبهشتی در چابهار امضا کرد. هند ۱۲۰میلیون دلار در تهیه تجهیزات برای بندر سرمایه‌گذاری کرده و یک خط اعتباری ۲۵۰میلیون دلاری برای توسعه زیرساخت‌ها اختصاص داده است. در ماه می ۲۰۲۴، هند و ایران توافقی برای عملیاتی‌کردن بندر چابهار نهایی کردند؛ توافقی که سال‌ها مذاکره برای رسیدن به آن طول کشید. قبل از تعهد به این بندر، شرکت‌های جهانی به‌دنبال رویه‌های دقیق برای مقابله با تحریم‌های احتمالی بودند.
توافق نهایی فقط پس از حل پیچیدگی‌های مربوط به تقسیم درآمد، عملیات بندر و مکانیسم‌های داوری اختلافات حاصل شد. دولت طالبان در افغانستان این توافق سه‌جانبه را حفظ کرده است. در سال ۲۰۲۴، طالبان سرمایه‌گذاری ۳۵میلیون دلاری در بندر چابهار را اعلام کرد تا وابستگی به بندر کراچی را کاهش دهد. با توجه به تنش‌ها با پاکستان و فشارهای تجاری، طالبان تمرکز خود را به سمت چابهار تغییر داده است. چندین پروژه راه‌آهن و جاده‌ای، چابهار را به افغانستان متصل می‌کنند. یکی از پروژه‌های کلیدی در این شبکه، راه‌آهن چابهار-زاهدان است که مسیری ۵۰۰کیلومتری است. هند برای توسعه این پروژه ۱.۶میلیارد دلار تعهد کرده است، زیرا زاهدان یک شهر مهم ایرانی است که نزدیک به مرز افغانستان قرار دارد.
اهمیت چابهار برای کریدور جنوب – شمال
بندر چابهار تنها بندر اقیانوسی ایران است که در جنوب‌شرقی کشور در ساحل دریای عمان در دهانه اقیانوس هند واقع شده است. اهمیت این بندر در امکان اتصال کشورهای محصور در خشکی افغانستان و آسیای‌مرکزی به آب‌های آزاد است. با اتصال راه‌آهن چابهار به زاهدان امکان اتصال ریلی بندر به شبکه ریلی ایران، آسیای‌مرکزی و ترکیه فراهم می‌شود. بندر چابهار در کنار دیگر بنادر جنوبی کشور امکان اتصال ریلی به کریدور شمال-جنوب (شبکه غرب دریای خزر) را تا زمان احداث راه آهن رشت-آستارا و از آنجا با بهره‌گیری از راه‌آهن جمهوری آذربایجان و روسیه را نخواهند داشت.برخی مقام‌های هندی از مدت‌ها قبل از رسیدن به سرزمین‌های‌دور تا روسیه نیز با اجرایی‌شدن پروژه توسعه بندر چابهار یاد کرده بودند.کارشناسان می‌گویند که بندر چابهار در حال حاضر بخش مهمی از پروژه کریدور تجاری بین‌المللی شمال-جنوب را تشکیل می‌دهد که هدف آن اتصال شهر‌های بزرگ مانند بمبئی به‌عنوان کانون مالی هند و باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان، از طریق ایران است. هندی‌ها بارها اعلام کرده‌اند که از جدیت لازم به‌منظور افزایش نقش‌آفرینی بیشتر در حوزه اقیانوس هند برخوردار هستند و تاکنون نیز اقدام‌های گسترده‌ای دراین زمینه انجام داده‌اند تا علاوه‌بر پیشبرد راهبردهای اقتصادی خود، به‌عنوان بخشی از حلقه آمریکایی مهار چین به ایفای نقش بپردازند.
بازنشر فانوس دریا به نقل از اقتصاد سرآمد
