گروه دریاپایه-سعید قلیچی- تنگه هرمز یک آبراه باریک اما از نظر استراتژیک حیاتی است که بین ایران و عمان واقع شده است. این آبراه، خلیج‌فارس را از شمال به خلیج عمان در جنوب متصل می‌کند و تا دریای عرب امتداد دارد. عرض این تنگه در باریک‌ترین نقطه ۳۳کیلومتر (تقریباً ۲۰/۵مایل) است و خود مسیر کشتیرانی در هر دو جهت تنها به سه کیلومتر محدود می‌شود. طبق گزارش اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده، جریان نفت از طریق تنگه هرمز در سال ۲۰۲۲ به طور متوسط ۲۱میلیون بشکه در روز بوده است که تقریباً ۲۱درصد از تجارت جهانی نفت‌خام را تشکیل می‌دهد.
به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، کارشناسان معتقدند که هرگونه ناتوانی نفت در عبور از این گلوگاه اصلی، حتی به‌طور موقت، می‌تواند قیمت جهانی انرژی را به میزان قابل‌توجهی افزایش دهد، هزینه‌های حمل‌ونقل را بالا ببرد و باعث تأخیرهای قابل‌توجه در عرضه شود. خبرگزاری رویترز در این رابطه در گزارشی می‌نویسد که به باور بسیاری از کارشناسان انرژی، انسداد یا اختلال قابل‌توجه در جریان نفت از طریق تنگه‌هرمز، «بدترین سناریو» محسوب می‌شود که می‌تواند قیمت نفت را «بسیار بالاتر از ۱۰۰دلار در هر بشکه» افزایش دهد. کارشناسان معتقدند که هرگونه انسدادی از این دست، تجارت را به شدت محدود کرده و بر قیمت جهانی نفت تأثیر می‌گذارد.تنگه هرمز، آبراهی میان ایران و عمان است با عرض ورودی و خروجی حدود ۵۰کیلومتر که کوتاه‌ترین عرض با حدود ۴۰کیلومتر در میانه تنگه قرار دارد، اما تنگه‌هرمز تنها در بخش میانی‌اش عمیق است. برای همین هم در نقشه‌های دریانوردی یک مسیر رفت، یک مسیر برگشت ایمن و یک نوار حائل – بین این دومسیر – برای نفتکش‌های سنگین در نظر گرفته شده است. در مجموع عرض نوار قابل استفاده برای کشتی‌های سنگین حدود ۱۰کیلومتر است. تانکرها وقتی با گذر از این آبراه وارد خلیج فارس می‌شوند، از نزدیکی دوجزیره تنب کوچک و بزرگ می‌گذرند که ایران آن را بخش جدایی‌ناپذیر سرزمین خود می‌داند و امارات متحده عربی ادعای مالکیت آن را دارد.
به‌رغم باریک بودن مسیر نفتکش‌ها و با در نظر گرفتن اینکه کشتی‌های بزرگ مجبورند از آب‌های عمیق عبور کنند، بستن تنگه‌هرمز یا مسیرهای دریایی – برخلاف ایده‌های مطرح شده در بعضی از رسانه‌ها- به شکلی مانند بستن جاده قابل تصور نیست، بلکه تنها راه مسدود کردن کشتی‌ها گزینه نظامی در راستای ناامن کردن مسیر است؛ وضعیتی که در زمان جنگ ایران و عراق هم تجربه شده بود.
نشانه‌های جنگ سایبری در تنگه هرمز
اگرچه نشانه‌‌‌هایی از تنش الکترونیکی و جنگ سایبری در این منطقه گزارش شده، از جمله برخورد یک کشتی با دو شناور دیگر در نزدیکی این تنگه به دلیل اختلال در سیستم‌های ناوبری، اما هنوز اختلال مستقیمی در روند فیزیکی صادرات گزارش نشده است. برخی مالکان و مدیران نفتکش، از روز جمعه و به‌دنبال تجاوز رژیم صهیونیستی به ایران، عرضه کشتی‌های خود را برای مسیرهای خاورمیانه‌‌‌ای متوقف کرده و مشغول ارزیابی ریسک‌های ناشی از اقدامات تجاوزکارانه این رژیم هستند. کارگزاران و کرایه‌دهندگان کشتی که مایل نبودند نام‌شان فاش شود، به بلومبرگ گفتند: تولیدکنندگان و معامله‌گرانی که در تلاش برای رزرو کشتی و بارگیری نفت‌خام و سوخت از خلیج‌فارس بودند، با پیشنهادهای معدودی روبه‌رو شده‌اند.
تحلیلگران معتقدند: ایران در شرایط فعلی تمایلی به مسدودسازی تنگه‌هرمز ندارد، زیرا چنین اقدامی موجب از دست رفتن درآمدهای حیاتی نفتی خواهد شد و همچنین ایالات متحده نیز با چنین وضعیتی مقابله خواهد کرد، چراکه قیمت بالای نفت می‌تواند تورم را در آمریکا و متحدانش تشدید کند؛ مسئله‌ای که با هدف فدرال‌رزرو در مسیر کاهش نرخ بهره در تناقض است. از منظر عرضه و تقاضای جهانی نیز بازار با فشاری فوری روبه‌رو نیست.
آژانس بین‌المللی انرژی در تازه‌‌‌ترین گزارش ماهانه خود پیش‌بینی رشد تقاضای جهانی نفت را ۲۰هزار بشکه در روز کاهش و در عوض برآورد رشد عرضه را با افزایشی ۲۰۰هزار بشکه‌‌‌ای به یک‌میلیون و ۸۰۰هزار بشکه در روز رسانده است. این اختلاف در پیش‌بینی‌‌‌ها حاکی از آن است که حتی در صورت وقوع اختلالی موقتی در صادرات ایران، بازار می‌تواند با ظرفیت‌‌‌های پنهان تولید در دیگر کشورهای عضو اوپک‌‌‌پلاس، بهویژه عربستان و امارات تا حدودی آن را جبران کند. همزمان، پالایشگاه‌‌‌های چین نیز که از واردکنندگان عمده نفت‌خام در منطقه هستند، به‌‌‌دلیل کاهش حاشیه سود و افت تقاضای داخلی، پالایش کمتری انجام دادهاند که این خود موجب کاهش فشار تقاضا بر بازار شده است.
پیامدهای انسداد تنگه هرمز توسط ایران
خبرگزاری بلومبرگ در گزارشی اعلام کرده است که تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که ایران فوراً صادرات نفت را افزایش داده است: نفتکش‌ها در پایانه خارک بارگیری شده و بلافاصله حرکت می‌کنند. این خبرگزاری در گزارش خود خاطرنشان می‌کند که تأسیسات ذخیره‌سازی این جزیره پر شده است و ممکن است نشان‌دهنده تمایل تهران برای ورود هرچه بیشتر نفت به بازار جهانی تا زمانی که هنوز امکان‌پذیر است، باشد. بنابراین، طبق گزارش TankerTrackers، در ۵روز پس از شروع حملات اسرائیل در ۱۳ژوئن، ایران به‌طور متوسط ۲.۳۳میلیون بشکه در روز – ۴۴درصد بیشتر از میانگین – صادر کرده است. خبرگزاری بلومبرگ همچنین می‌نویسد، به نظر می‌رسد ایران در حال تکرار استراتژی لجستیکی ماه اکتبر خود است: تسریع بارگیری و پراکندگی تانکرها برای کاهش آسیب‌پذیری.
روزنامه نیویورک تایمز نیز در گزارشی نوشته است که اگر ایران تنگه‌هرمز را ببندد، می‌تواند نیروی دریایی آمریکا را فلج کند. به نوشته این روزنامه، ایران دارایی‌های دریایی و سایر قابلیت‌های خود را برای بستن تنگه‌هرمز حفظ کرده است. این روزنامه آمریکایی با اشاره به این موضوع افزود، اگر ایران تنگه‌هرمز را ببندد، می‌تواند نیروی دریایی آمریکا را فلج کند.
بسیاری از کارشناسان معتقدند تنگه‌هرمز، گذرگاه حیاتی حمل‌ونقل نفت جهانی است. اگر ایران طی روزهای آتی جنگ با اسرائیل، تنگه‌هرمز را ببندد، قیمت نفت جهانی صعود بی‌سابقه‌ای را تجربه می‌کند. تنگه‌هرمز که محل اتصال خلیج‌فارس به دریای عمان است از شمال با ایران و از جنوب با عمان و امارات مرز مشترک دارد. این تنگه استراتژیک نقش حیاتی در حمل‌ونقل نفت جهانی ایفا می‌کند که نزدیک به ۲۰درصد نفت جهان از این گذرگاه حیاتی به دنیا می‌رسد. با تشدید جنگ بین ایران و اسرائیل این احتمال قوت می‌گیرد که ممکن است ایران تنگه‌هرمز را ببندد. مهم‌ترین تاثیر بسته‌شدن تنگه‌هرمز، نوسان شدید در قیمت نفت است که بر اقتصاد جهانی هم تاثیر منفی می‌گذارد.
ایران و دیپلماسی قدرت در تنگه هرمز
ایران همواره از تشدید تنش‌ها و بستن کامل تنگه‌هرمز اجتناب کرده و تاکنون واکنش‌های حساب‌شده‌ای نشان داده است. این کشور ترجیح می‌دهد اقدامات خود را هدفمند نگه دارد و بستن کامل تنگه را به‌عنوان آخرین راهکار در نظر می‌گیرد که تنها در صورت تشدید بیشتر تحریکات اسرائیل و آمریکا ممکن است اجرایی شود. مطالعات اخیر مرکز استراتوس در سال۲۰۲۵ نشان داده است که حتی اختلال نسبی در عبور نفتکش‌ها می‌تواند اهداف استراتژیک ایران را بدون نیاز به بستن کامل تنگه محقق کند. لحن محتاطانه مقامات ایرانی و سابقه خودداری از تشدید تنش‌ها نیز نشان می‌دهد که هرگونه اقدام در این زمینه موقتی و با هدف فشار برای رسیدن به راه‌حل‌های دیپلماتیک خواهد بود نه شروع یک درگیری طولانی‌مدت. استراتژی ایران در قبال تنگه‌هرمز، در واقع یک ابزار دفاعی و بازدارنده است که براساس قوانین بین‌المللی و ضرورت‌های بقا شکل گرفته و یک اقدام خصمانه و تحریک‌آمیز نیست. این رویکرد ایران نشان‌دهنده تلاش برای حفظ امنیت ملی و منطقه‌ای در برابر فشارها و تهدیدات خارجی است و می‌تواند به‌عنوان بخشی از دیپلماسی قدرت در عرصه بین‌المللی تفسیر شود.
ایران طی سال‌ها توانمندی‌های نظامی، تجهیزات و تاکتیک‌ها ویژه‌ای برای حفاظت از این تنگه حیاتی توسعه داده است که نشان‌دهنده حق ایران در دفاع از آب‌های سرزمینی خود در برابر اقدامات خصمانه بهویژه پس از حملات اسرائیل در ژوئن ۲۰۲۵ است که منجر به کشته شدن ده‌ها ایرانی و آسیب به زیرساخت‌های حیاتی این کشور شده است. تجربه تاریخی نیز نشان می‌دهد که ایران در شرایط تهدیدات جدی توانسته است با استفاده از فشارهای دریایی موقعیت خود را حفظ کند. بنابراین بستن تنگه‌هرمز می‌تواند پاسخی متناسب به تجاوز اسرائیل به تأسیسات انرژی ایران باشد که خود نقض قوانین بین‌المللی محسوب می‌شود. از سوی دیگر با توجه به اینکه روزانه حدود ۲۱ میلیون بشکه نفت از این تنگه عبور می‌کند، ایران از طریق کنترل این مسیر حیاتی، اهرم اقتصادی مشروعی در برابر تحریم‌های یکجانبه و فشارهای اقتصادی غربی‌ها در اختیار دارد و بستن تنگه‌هرمز می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای مقابله با کشورهایی به‌کار گرفته شود که ایران را از نظر اقتصادی تحت فشار قرار دادهاند.
بازنشر فانوس دریا به نقل از اقتصاد سرآمد
