در سال‌های اخیر، همکاری‌های منطقه‌ای در زمینه ترانزیت و حمل‌ونقل، به ویژه در راستای توسعه کریدور شمال-جنوب (INSTC)، به یکی از موضوعات مهم در سیاست‌گذاری‌های کشورهای آسیای میانه و جنوبی تبدیل شده است. این کریدور که در سال ۲۰۰۰ توسط ایران، هند و روسیه با هدف کاهش هزینه‌ها و زمان حمل‌ونقل کالا ایجاد شد، اکنون با توجه به تغییرات سیاسی و اقتصادی جهانی و تلاش کشورهای همسایه ایران برای تقویت زیرساخت‌های ترانزیتی خود، با چالش‌های جدیدی روبه‌رو است. یکی از این تحولات مهم، گسترش همکاری‌های ترانزیتی میان آذربایجان و پاکستان است که به‌طور خاص بر توسعه و بهره‌برداری از کریدور شمال-جنوب متمرکز شده‌اند. این همکاری‌ها می‌تواند تهدیدها و فرصت‌هایی را برای ایران به همراه داشته باشد و آینده ترانزیت و موقعیت ایران در این کریدور را تحت تأثیر قرار دهد.
یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که ایران با آن مواجه است، کاهش وابستگی کشورهای همسایه به مسیرهای ترانزیتی ایران است. آذربایجان و پاکستان در تلاشند تا با توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل خود، مسیرهای مستقلی از ایران ایجاد کنند. آذربایجان با تقویت ارتباطات خود با روسیه و دیگر کشورهای منطقه، می‌کوشد تا موقعیت خود را در زمینه ترانزیت کالا ارتقا دهد. پاکستان نیز با سرمایه‌گذاری‌های گسترده در بندر گوادر، به‌دنبال تبدیل این بندر به یک هاب تجاری و ترانزیتی برای ارتباط با کشورهای آسیای میانه، هند و چین است.
توسعه بندر گوادر در پاکستان نیز می‌تواند به عنوان یک تهدید برای ایران تلقی شود. این بندر که در سواحل دریای عمان واقع شده است، به عنوان یک پروژه مهم در چارچوب کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC) شناخته می‌شود. بندر گوادر با موقعیت استراتژیک خود و فاصله کمی که تا نقاط مهمی همچون خلیج فارس و تنگه هرمز دارد، می‌تواند به عنوان جایگزینی برای بنادر ایران، به‌ویژه بندر عباس، عمل کند و به هاب مهمی برای ترانزیت کالاها از و به کشورهای آسیای میانه، چین و هند تبدیل شود.
آذربایجان نیز در حال حاضر در تلاش است تا زیرساخت‌های حمل‌ونقل خود را تقویت کرده و با ایجاد مسیرهای ترانزیتی جدید، ارتباطات تجاری خود را با کشورهای دیگر تقویت کند. این کشور به‌ویژه در زمینه توسعه شبکه ریلی و بندرهای خود سرمایه‌گذاری‌های زیادی انجام داده است و به‌طور خاص بر روی کریدور شمال-جنوب متمرکز شده است تا به یک مرکز ترانزیتی مهم در منطقه تبدیل شود. در صورتی که آذربایجان بتواند این زیرساخت‌ها را به‌طور مؤثر توسعه دهد، می‌تواند وابستگی خود را به ایران به عنوان یک مسیر ترانزیتی کاهش دهد.
همکاری‌های مستمر آذربایجان با روسیه نیز به تقویت کریدور شمال-جنوب کمک می‌کند و می‌تواند آذربایجان را قادر سازد تا در زمینه ترانزیت کالا از طریق این کریدور، نقش بیشتری ایفا کند. این همکاری‌ها می‌تواند منجر به کاهش قدرت نفوذ ایران در کریدور شمال-جنوب شود.
با توجه به این تحولات، ایران باید به‌طور جدی به توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل خود پرداخته و از پروژه‌های مشترک با کشورهای همسایه در راستای تقویت کریدور شمال-جنوب بهره‌برداری کند. همچنین، ایران باید در جهت تقویت موقعیت خود در کریدور شمال-جنوب، علاوه بر سرمایه‌گذاری در بنادر و حمل‌ونقل، به‌دنبال گسترش همکاری‌های تجاری و اقتصادی با کشورهای آسیای میانه و هند باشد. این اقدامات می‌تواند ایران را به عنوان یک مرکز ترانزیتی و اقتصادی مهم در منطقه تثبیت کرده و تهدیدات احتمالی را به فرصت‌هایی استراتژیک تبدیل کند.
بازنشر فانوس دریا به نقل از اقتصاد آبی
