حسین بوذری – ایران با داشتن سواحل طولانی در شمال و جنوب، ظرفیت بالایی برای توسعه اقتصاد دریامحور دارد، شیلات به عنوان یکی از ارکان اصلی این اقتصاد، نقش مهمی در تامین امنیت غذایی، اشتغالزایی و توسعه پایدار ایفا میکند، با این حال، ظرفیتهای بالقوه این بخش هنوز به طور کامل مورد بهرهبرداری قرار نگرفته است. این یادداشت به بررسی وضعیت فعلی شیلات ایران، با تمرکز بر ماهیان گرمابی و سردابی و ارائه پیشنهادهایی برای توسعه این بخش میپردازد، که در ادامه میخوانید:
وضعیت فعلی شیلات ایران: فرصتها و چالشها
صنعت شیلات ایران به دو بخش اصلی آبزیپروری و صید و صیادی تقسیم میشود که به بخش آبزیپروری، پرورش ماهیان گرمابی و سردابی، میگو و سایر آبزیانتقسیم میشود. از سوی دیگر صید و صیادی عمدتاً در دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان انجام میشود.
آبزیپروری
ماهیان گرمابی: استانهای خوزستان، مازندران، گلستان و گیلان از استانهای پیشرو در پرورش ماهیان گرمابی مانند کپور، آمور و فیتوفاگ (کپور نقرهای) هستند. براساس آخرین آمارها، تولید ماهیان گرمابی در ایران بالای ۲۰۰ هزار تُن در سال است. ماهیان سردابی: استانهای چهارمحال و بختیاری، لرستان، فارس و کهگیلویه و بویراحمد مراکز اصلی پرورش ماهیان سردابی مانند قزلآلا هستند. تولید ماهیان سردابی در ایران نیز بیش از ۱۰۰ هزار تُن در سال گزارش شده است.
صید و صیادی:
دریای خزر: عمده صید در این منطقه ماهیان استخوانی مانند کفال، سفید و کیلکا است.
متأسفانه ذخایر ماهیان خزر بهدلیل صید بیرویه و آلودگیهای زیستمحیطی کاهش یافته است. خلیج فارس و دریای عمان: در این مناطق، صید انواع ماهیان تجاری، میگو و سایر آبزیان صورت میگیرد، اما صید غیرمجاز و استفاده از روشهای مخرب، تهدیدی جدی برای این ذخایر محسوب میشود.
در برنامه سال ۱۴۰۳ در حوزه آبزیپروری ۶۸۴ هزار و ۲۴۰ تُن تولید و برنامه سال ۱۴۰۳ در حوزه صید و صیادی ۷۷۵ تأیید هزارو ۴۶۰ تُن و درمجموع در حوزه صید و آبزیپروری در برنامه ۱۴۰۳ معادل یکمیلیون و ۴۵۹ هزار و ۷۰۰ تُن برآورد شده است.براین اساس، عملکرد ۷ ماهه سازمان شیلات در حوزه صید و صیادی ۲۹۱ هزار تُن با رشد ۳۷ درصدی در مقایسه با مدت مشابه سال قبل مواجه بود و عملکرد ۷ ماهه در حوزه آبزیپروری هم ۲۲۱ هزار تُن با رشد ۳۲ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته است.
از سویی حوزه شیلات با داشتن زیرساختهای ۱۲۵ نقطه تلاقی یعنی ۷۰ بندر ۱۲۰ اسکله تخلیه آبزیان و ۳۵ موجشکن دارای راههای ارتباطی ساحل به دریا بوده و فعالیت در دریا، مدیریت دریا کرانه و پس کرانه را مدیریت میکند.
چالشها و موانع
البته توسعه شیلات ایران با چالشهای متعددی مواجه است که در زیر اشاره میشود:کمبود سرمایهگذاری: جذب سرمایهگذاری در بخش شیلات به دلیل ریسک بالا و عدم حمایت کافی دولت با مشکلاتی روبرو است.
فناوریهای سنتی: استفاده از روشهای قدیمی و غیراستاندارد در صید و پرورش موجب کاهش بهرهوری و آسیب به محیط زیست میشود.
کمبود زیرساختها: نبود زیرساختهای مناسب برای فرآوری، بستهبندی و حمل و نقل آبزیان موجب هدر رفت محصولات میشود.
صید غیرمجاز و مخرب: صید بیرویه و استفاده از روشهای مخرب موجب کاهش ذخایر آبزیان و آسیب به اکوسیستمهای دریایی شده است.
آلودگیهای زیستمحیطی: ورود آلایندهها به آبهای دریایی و تالابها به کاهش کیفیت آب و مرگ و میر آبزیان انجامیده است.
راهکارها و پیشنهادها
برای توسعه پایدار شیلات ایران توجه به موارد زیر ضروری است:
جذب سرمایهگذاری: ایجاد مشوّقهای سرمایهگذاری و ارائه تسهیلات بانکی به فعالان بخش شیلات.
توسعه فناوریهای نوین: استفاده از فناوریهای پیشرفته در صید و پرورش مانند سیستمهای هوشمند آبزیپروری و روشهای نوین فرآوری.
بهبود زیرساختها: ایجاد زیرساختهای مناسب برای فرآوری، بستهبندی، حمل و نقل و بازاریابی آبزیان.
مدیریت پایدار منابع: اعمال قوانین سختگیرانه برای مقابله با صید غیرمجاز و مخرب و اجرای برنامههای حفاظت از ذخایر آبزیان.
آموزش و ترویج: برگزاری دورههای آموزشی و ترویجی برای فعالان بخش شیلات و افزایش آگاهی عمومی در مورد اهمیت مصرف آبزیان.
توسعه گردشگری دریایی: استفاده از ظرفیتهای گردشگری دریایی برای ایجاد ارزش افزوده در این بخش.
توجه به زنجیره ارزش: ایجاد زنجیره ارزش کامل از تولید تا مصرف با هدف کاهش ضایعات و افزایش بهرهوری.
نتیجهگیری
اقتصاد دریامحور و شیلات ایران دارای ظرفیت بالایی برای توسعه بوده، اما تحقق این پتانسیل نیازمند برنامهریزی دقیق، سرمایهگذاری مناسب و مدیریت صحیح منابع است. با رفع چالشها و موانع موجود و استفاده از فناوریهای نوین، میتوان این بخش را به یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشور تبدیل کرد.
وضعیت فعلی شیلات ایران: فرصتها و چالشها
صنعت شیلات ایران به دو بخش اصلی آبزیپروری و صید و صیادی تقسیم میشود که به بخش آبزیپروری، پرورش ماهیان گرمابی و سردابی، میگو و سایر آبزیانتقسیم میشود. از سوی دیگر صید و صیادی عمدتاً در دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان انجام میشود.
آبزیپروری
ماهیان گرمابی: استانهای خوزستان، مازندران، گلستان و گیلان از استانهای پیشرو در پرورش ماهیان گرمابی مانند کپور، آمور و فیتوفاگ (کپور نقرهای) هستند. براساس آخرین آمارها، تولید ماهیان گرمابی در ایران بالای ۲۰۰ هزار تُن در سال است. ماهیان سردابی: استانهای چهارمحال و بختیاری، لرستان، فارس و کهگیلویه و بویراحمد مراکز اصلی پرورش ماهیان سردابی مانند قزلآلا هستند. تولید ماهیان سردابی در ایران نیز بیش از ۱۰۰ هزار تُن در سال گزارش شده است.
صید و صیادی:
دریای خزر: عمده صید در این منطقه ماهیان استخوانی مانند کفال، سفید و کیلکا است.
متأسفانه ذخایر ماهیان خزر بهدلیل صید بیرویه و آلودگیهای زیستمحیطی کاهش یافته است. خلیج فارس و دریای عمان: در این مناطق، صید انواع ماهیان تجاری، میگو و سایر آبزیان صورت میگیرد، اما صید غیرمجاز و استفاده از روشهای مخرب، تهدیدی جدی برای این ذخایر محسوب میشود.
در برنامه سال ۱۴۰۳ در حوزه آبزیپروری ۶۸۴ هزار و ۲۴۰ تُن تولید و برنامه سال ۱۴۰۳ در حوزه صید و صیادی ۷۷۵ تأیید هزارو ۴۶۰ تُن و درمجموع در حوزه صید و آبزیپروری در برنامه ۱۴۰۳ معادل یکمیلیون و ۴۵۹ هزار و ۷۰۰ تُن برآورد شده است.براین اساس، عملکرد ۷ ماهه سازمان شیلات در حوزه صید و صیادی ۲۹۱ هزار تُن با رشد ۳۷ درصدی در مقایسه با مدت مشابه سال قبل مواجه بود و عملکرد ۷ ماهه در حوزه آبزیپروری هم ۲۲۱ هزار تُن با رشد ۳۲ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته است.
از سویی حوزه شیلات با داشتن زیرساختهای ۱۲۵ نقطه تلاقی یعنی ۷۰ بندر ۱۲۰ اسکله تخلیه آبزیان و ۳۵ موجشکن دارای راههای ارتباطی ساحل به دریا بوده و فعالیت در دریا، مدیریت دریا کرانه و پس کرانه را مدیریت میکند.
چالشها و موانع
البته توسعه شیلات ایران با چالشهای متعددی مواجه است که در زیر اشاره میشود:کمبود سرمایهگذاری: جذب سرمایهگذاری در بخش شیلات به دلیل ریسک بالا و عدم حمایت کافی دولت با مشکلاتی روبرو است.
فناوریهای سنتی: استفاده از روشهای قدیمی و غیراستاندارد در صید و پرورش موجب کاهش بهرهوری و آسیب به محیط زیست میشود.
کمبود زیرساختها: نبود زیرساختهای مناسب برای فرآوری، بستهبندی و حمل و نقل آبزیان موجب هدر رفت محصولات میشود.
صید غیرمجاز و مخرب: صید بیرویه و استفاده از روشهای مخرب موجب کاهش ذخایر آبزیان و آسیب به اکوسیستمهای دریایی شده است.
آلودگیهای زیستمحیطی: ورود آلایندهها به آبهای دریایی و تالابها به کاهش کیفیت آب و مرگ و میر آبزیان انجامیده است.
راهکارها و پیشنهادها
برای توسعه پایدار شیلات ایران توجه به موارد زیر ضروری است:
جذب سرمایهگذاری: ایجاد مشوّقهای سرمایهگذاری و ارائه تسهیلات بانکی به فعالان بخش شیلات.
توسعه فناوریهای نوین: استفاده از فناوریهای پیشرفته در صید و پرورش مانند سیستمهای هوشمند آبزیپروری و روشهای نوین فرآوری.
بهبود زیرساختها: ایجاد زیرساختهای مناسب برای فرآوری، بستهبندی، حمل و نقل و بازاریابی آبزیان.
مدیریت پایدار منابع: اعمال قوانین سختگیرانه برای مقابله با صید غیرمجاز و مخرب و اجرای برنامههای حفاظت از ذخایر آبزیان.
آموزش و ترویج: برگزاری دورههای آموزشی و ترویجی برای فعالان بخش شیلات و افزایش آگاهی عمومی در مورد اهمیت مصرف آبزیان.
توسعه گردشگری دریایی: استفاده از ظرفیتهای گردشگری دریایی برای ایجاد ارزش افزوده در این بخش.
توجه به زنجیره ارزش: ایجاد زنجیره ارزش کامل از تولید تا مصرف با هدف کاهش ضایعات و افزایش بهرهوری.
نتیجهگیری
اقتصاد دریامحور و شیلات ایران دارای ظرفیت بالایی برای توسعه بوده، اما تحقق این پتانسیل نیازمند برنامهریزی دقیق، سرمایهگذاری مناسب و مدیریت صحیح منابع است. با رفع چالشها و موانع موجود و استفاده از فناوریهای نوین، میتوان این بخش را به یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشور تبدیل کرد.
بازنشر فانوس دریا به نقل از اقتصاد سرآمد
