ارکان دریایی کشور با هم غریبه هستند / تشنه راهبرد دریایی هستیم

به گزارش مرین‌پرس، اقتصاد دریا، یك مقوله راهبردی است و نقش اول در اقتصاد تمامی كشورهای پیشرفته را بازی می‌كند. اهمیت حوزه دریا برای اقتصاد ایران، چنان است كه در جریان تحریم‌ها، دریا و دریانوردی اولین نقطه‌ای بودند كه مورد تحریم قرار گرفتند. چرایی اهمیت اقتصاد دریا و مسائل مرتبط با آن، موضوع گفت‌وگوی اقتصاد سرآمد با دكتر محسن بهزاد فر، مدیر عامل شركت ژرف‌آمیتیس است که در ادامه می خوانید: 

تمام كشورهایی كه دارای مرز آبی وسیع هستند؛ بر اقتصاد دریا متمرکز شده اند. ما قریب به ۴۰ درصد طول مرزهایمان، دریایی‌هستند. چندین ارگان دریایی در این كشور داریم كه موازی‌كاری می‌كنند و سیاست‌گذاری واحدی ندارند. چرا ندارند؟ برای این‌كه راهبرد دریایی كه تعیین کننده سیاست‌گذاری دریایی است را نداریم. این بزرگ‌ترین ضعف ماست، ما باید یك مجموعه‌ای كه همه از آن تبعیت كنند به‌عنوان وزارت دریاداری در این مملكت داشته باشیم. در گذشته هرازچندگاهی بزرگانی این را مطرح كردند، ولی مسکوت ماند. واقعیت این است كه كشور بزرگ ایران با این مرز آبی گسترده باید یك روزی این وزارتخانه را ایجاد كند كه بتواند برای اجزای تشكیل‌دهنده خودش سیاست‌گذاری كند. الان، سازمان بنادر برای خودش، نفت برای خودش، نفتكش برای خودش، كشتیرانی بخش خصوصی، و… هر كسی سیاست‌های خودش را دنبال می‌كند. خیلی‌ها هم موازی‌كاری می‌كنند و خیلی‌ها هم از هم خبر ندارند كه چقدر رشد كردند، چقدر پیشرفت كردند، چه شرایطی دارند، چه نیازهایی دارند كه بتوانند به همدیگر كمك كنند و به طور کلی ارکان دریایی کشور با هم غریبه هستند.

متولی اصلی الان نداریم.

سازمان بنادر و دریانوردی دارای یك وظیفه خاص بندری خودش است. نفتكش برای خودش است، كشتیرانی برای خودش است، نیروی دریایی ارتش برای خودش است، نیروی دریایی سپاه برای خودش است، وزارت دفاع در بخش صنعت، كار خودش را می‌كند، شیلات كار خودش را می‌كند. همه این‌ها زیر یك بیرق نیستند كه البته باید باشند.

بله، یعنی ما آن نوك هِرم را نداریم، آن نوك هِرم وقتی تشكیل شد، بسیاری از مشکلات حل می شوند. ما برای یك شركت كوچك، ساختار کاملی چینش می کنیم، پس چگونه ممكن است یك كشوری كه حدود ۴۰ درصد مرزهای این كشور بزرگ مرز آبی است و در اقصی نقاط دنیا دریانوردی می‌كند، سیاست مشترك و رئیس واحد نداشته باشد؟

بله، دقیقا. می‌گویند قدرت دریایی؛ قدرت دریایی فقط این نیست كه ما ناو و ناوچه داشته باشیم. نفتكش قدرت دریایی است، كشتی تجاری قدرت دریایی است، ماهیگیری قدرت دریایی است، لنچ باری قدرت دریایی است، همه این‌ها شاكله آن وزارت دریاداری را تشكیل می‌دهند كه به طور خودکار، می‌شود قدرت دریایی. اگر كشوری در قدرت دریایی خودش احساس ضعف كند، محکوم به عقب ماندگی است؛ چون دو سوم دنیا آب است، سریع از آن نقطه آسیب می‌بیند. ما متاسفانه روی این موضوع كار نكردیم و اگر هم كسانی خواستند این كار را بكنند، منیت‌ها و این‌كه چه كسی رئیس باشد، باعث شده كه این‌ها برنامه ابتر بماند. اگر یك شغل در دریا ایجاد شود، چهار شغل در خشكی ایجاد می‌شود و این یعنی اهمیت توجه به اقتصاد دریا. بیش از سه هزار كیلومتر مرز آبی داریم. این مرز آبی چند درصدش توسعه پیدا كرده؟ ساحل زیبای مُكران از جاسك تا صفر مرزی با پاكستان یكی از بهترین و قشنگ‌ترین سواحل دنیاست. چقدر توسعه پیدا كرده؟ كلا پنج درصد كل این سواحل توسعه پیدا كرده و بقیه‌اش بیابان است.

همه عالم می‌داند كه ایران یکی از بزرگ‌ترین تشكیلات دریایی در بحث كشتی‌های تجاری، نفتكش را دارد. ایران ظرفیت ساخت ناوشكن دارد. از دیرباز ایران نقش اساسی در ساخت كشتی‌های سنتی داشته است. اما می‌گوییم آیا می‌توانیم تحریم‌ها را در توسعه دریایی مان نادیده بگیریم ؟ ما چگونه می‌توانیم نادیده بگیریم وقتی ما هنوز قدرت ساخت موتورهای دریایی بزرگ را نداریم؟ یعنی قادر به ساخت قلب تپنده یك كشتی نیستیم، ولی اگر یك تشكیلات دریایی بزرگ شكل بگیرد و بداند كه بخش خصوصی، نظامی، دولتی و… چه نیازمندی‌ها و توانمندی هایی دارند، بخشی از صنعت را در داخل می سازد و بخشی از صنعت را به نحوی از خارج می‌آورد. الان ۴۳ سال از انقلاب می‌گذرد و و هنوز در بحث تامین نیازمندی‌های واجب شناورهای مان مشكل داریم. بدنه را ایجاد می‌كنیم، ولی موتور، تجهیزات فنی، ژنراتورها و… نداریم. اگر یك جای قدرتمندی به اسم وزارت خانه- یا یک نهاد رسمی تخصصی و فراگیر- وجود داشته باشد، سیاست‌گذاری كند و بر مبنای راهبرد مشخص دریایی كشور بین اجزای تخصصی تقسیم کار کند و از موازی کاری جلوگیری کند، توان ها را کنار هم بگذارد، می تواند بسیار موفق و موثر عمل کند و در واقع بازوی بسیار قوی و محكمی می‌تواند باشد در دست دولت، ولی الان متاسفانه این ساختار را نداریم، ضمن این‌كه چون جزیره‌ای عمل می‌كنیم، كسی از لایه‌های داخلی همكاران خودش در دریا خبر ندارد.

به اعتقاد من دولت باید این ضعف را هرچه زودتر برطرف كند، و مجلس به‌طور جدی به این قضایا بها دهد. خیلی از مجلسیان را می‌شناسم كه با عرصه دریا به‌خوبی آشنا هستند و مطمئنا مابقی هم اگر خوب توجیه شوند، اهتمام خواهند كرد. این موضوعی نیست كه ما نتوانیم در كشورمان جلو ببریم. این به راحتی قابل انجام است و فقط باید یك متولی كه متولی امر هم دولت است و این وزارتخانه هم جزو ابزار این این دولت‌ها خواهد بود، باید پیش‌قدم شود.

دقیقا. ما از ساحل چابهار كه یك كشتی بیاید و پهلو بگیرد، اگر كارش را همان جا انجام دهد تا بخواهد بیاید بندرعباس، از نظر زمانی و طول مسیر با توجه به بحران انرژی و سایر هزینه ها، خیلی به‌صرفه خواهد بود. ما در دروازه طلایی شمال – جنوب هستیم، بزرگ‌ترین كریدور را ما برای اتصال در جنوب و شمال داریم، ما به روسیه، كشورهای CIS، افغانستان، به یك بخشی از چین، می‌توانیم از سواحل آب‌های گرم خلیج فارس و دریای عمان كالا تبادل كنیم. یك كشتی بیاید در چابهار پهلو بگیرد تا بندرعباس فقط رفت و برگشت حداقل پنج روز وقتش را ذخیره كرده؛ حالا بحث انرژی و سوخت و مباحث دیگرش بماند. بنابراین سواحل مكران همانطور كه حضرت آقا به درستی هم اشاره كردند، واقعا گنج هستند. بنابراین اگر یك سیاست‌گذاری كلی اتفاق بیفتد و همه به یك اتفاق نظر رأی دهند، تیمی را تشكیل دهند، حسب سیاست‌های عالیه نظام، مجلس و دولت سیاست‌گذاری كنند، دنبال كنند. اصلا شك نكنید گنج پنهان کشف خواهد شد. یک سیاست ضد ایرانی می تواند ما را از دریا و از رسیدن به گنج پنهان، دور نگه دارد؛ در حالی که ما ایرانی‌ها بخواهیم یا نخواهیم، به خاطر این مرز طولانی دریایی، عشق دریا را در وجودمان داریم و نهادینه است، ولی ساختار مناسب و ابزار لازم نداریم که باید فراهم کنیم. شهرها و روستاهای كنار آب، هم شمال و هم جنوب به نسبت دیگر کشورها توسعه نیافته‌اند، مشكل آب در جنوب بیداد می‌كند، در صورتی كه آب شیرین‌كن‌ها می‌توانند همه سواحل را آباد كنند. وقتی ساحل آباد شد، وقتی لنج‌ها فعال شدند، وقتی رفتند ماهیگیری، خوراك و تفریح مردم توسعه پیدا می‌كند، بهتر می‌شود و سفره مردم رنگین‌تر می‌شود. وقتی آن سیاست‌گذاری کلان انجام شد، همه مباحث تجاری ما سر و شكل منطقی و راهبردی پیدا می کند و به طور خودکار، روند رسیدن به قدرت دریایی اتفاق می افتد.

شما می‌فرمایید سازمان بنادر و دریانوردی. برابر قانون، این‌ها دارای یك محدوده وظایفی هستند و مشتمل بر نظارت بر كار بقیه نیست. زمانی بر كار دیگران نظارت دارند كه این سایرین به بنادر و سواحل ایران نزدیك شوند كه سازمان بنادر درگیر این موضوع شود. هیچ اشرافیتی این سازمان بر بقیه در دریا و سیاست‌گذاری بر آن‌ها را ندارد. نفتكش، كشتیرانی‌ها، بخش خصوصی، بخش دولتی، شیلات، نظامیان، نیروی دریایی ارتش، نیروی دریایی سپاه، دریابانی، لنچ‌ها و … زیرمجموعه‌های دریایی هستند.

قطعا همینطور است. وقتی تعداد كشتی‌هایمان زیاد باشد، وقتی تمام بنادر ما دارای این ظرفیت باشند، آن موقع جزیره كیش با سه، چهار تا كشتی‌اش یكه‌تاز نیست. در شمال كشور ما با ۹۰۰ كیلومتر مرز آبی، لنگرگاه گردشگری مطلق وجود ندارد. ما اصلا یك چیزی به این اسم در شمال نداریم. مگر اینکه دریا  آرام باشد، مردم سوار یك قایقی شوند و بروند مثلا ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ متر از ساحل دور شوند و دوباره برگردند و بیایند ساحل و اگر دریا هم خراب شود كه هیچ. ما اگر بتوانیم تعداد شناورهایمان را زیاد كنیم، زیرساخت‌های گردشگری‌مان را در بنادر توسعه دهیم، مطمئنا استقبال زیاد خواهد شد. با هزینه نسبتا كلان، برای یك خانواده مثلا پنج‌نفره برای دو ساعت دریا تا دو میلیون تومان هزینه می‌كنند. این نسبتا هزینه سنگینی است و شاید در توان هر كسی نباشد، ولی اگر تعداد شناورها زیاد باشد، اگر در تمام بنادر ما این شرایط را ایجاد كنیم، فقط در كیش گردشگری دریایی مطلق نخواهد بود، می‌تواند شدیدا در توسعه گردشگری دریایی ما كمك كند.

اولین نمایشگاه دریایی كه تشكیل شد، سال ۸۲ بود. از آن موقع تا حالا ۱۱ مورد در كیش برگزار شده،  و هر سال متفاوت از سال‌های گذشته‌اش، و این رشد سریع، برمی‌گردد به اقتدار و توانی که ایران دارد که در مقایسه با خیلی از نمایشگاه های دیگر کشورها که من دیده ام، چیزی کم ندارد. نمایشگاه‌های خوب، نمایشگاه‌های جاندار، نمایشگاه‌هایی كه شركت‌های معتبر خوب با صنایع خوب مناسب و به‌روز دریایی در آن حضور پیدا كنند، قطعا می‌توانند در همه ابعاد، نقش‌آفرینی كنند.