مرین‌پرس
ایران با داشتن دریاهای خزر، عمان و خلیج فارس جزایر متعددی را دارد که یکی از آنها در دریای خزر با نام آشوراده مسکونی است و بیشتر آنها در دریای عمان و خلیج فارس قرار گرفته‌اند.
به گزارش مرین‌پرس به نقل از مهر، علاوه بر این ۱۰۲ جزیره در دریاچه ارومیه، ۴۲۷ جزیره در رود ارس، چند جزیره در تالاب انزلی، جزیره شیطان در دریای عمان و چندین جزیره درون سرزمینی دیگر نیز متعلق به ایران است.
در واقع بیش از ۴۰ جزیره ایرانی خلیج فارس در حوزه سیاسی سه استان بوشهر، خوزستان و هرمزگان قرار دارند که بیش از نیمی از آن غیرمسکونی هستند.
بسیاری از آنها در شرایطی نظامی یا نفتی و زیست محیطی قرار گرفته‌اند به همین دلیل امکان بازدید ایرانیان از آنها زیاد نیست بنابراین برای بسیاری از هموطنان ناشناخته مانده‌اند. این در حالی است که بسیاری از کشورهای حوزه خلیج فارس از مرزهای دریایی و جزایری که دارند برای توسعه گردشگری خود استفاده‌های بسیاری می‌کنند اما ایران تنها جزایر قشم و کیش را برای گردشگری مهیا کرده است. جزیره قشم که به واسطه بودن در حوزه ژئوپارک مهمترین جاذبه‌های طبیعی را دارد و جزیره کیش که قبل از انقلاب به عنوان جزیره گردشگری شناخته و پایه‌ریزی شد.
غیر از اینها قرار بود جزیره هندورابی نیز به عنوان جزیره گردشگری مورد استفاده قرار گیرد اما اتفاقات زیست محیطی که سرمایه گذاران برای آن رقم زدند این اجازه را نداد. جزیره لارک نیز به تازگی حضور گردشگران را پذیرفته اما هنوز زیرساخت‌ها برای آن فراهم نیست.
در راستای پرداختن به موضوع گردشگری دریایی با رویکرد به استفاده از ظرفیت جزایر ایرانی خبرگزاری مهر نشست مجازی با حضور فعالان گردشگری در ایران و خارج از کشور برگزار کرد. در این نشست مجازی از فعالان استان‌های دارای ظرفیت دعوت شد همچنین از کسانی که بتوانند تجربه کشورهای دیگر را در زمینه استفاده از جزایر گردشگری بیان کنند.
درآمد گردشگری به بومی‌ها برسد
در این نشست مجتبی گهستونی، فعال گردشگری استان خوزستان با اشاره به جزایر موجود در محدوده آب‌های این استان گفت: جزایر خوزستان بکر و دست نخورده است به همین دلیل زیستگاه گونه‌های مختلف دریایی شده، همچنین ۳۰ کیلومتر مرز آبی و بنادری همچون ماهشهر، آبادان، قبر ناخدا و هندیجان و همینطور تالاب شادگان، خوریات موسی از جاذبه‌های مغفول استان خوزستان است، گرچه پیرامون دریا در حوزه گردشگری اقداماتی شده است همچون ساخت مضیف ها و اقامتگاه‌ها.
به گفته او بر اساس آمار سازمان محیط زیست، ۱۹ جزیره استان خوزستان مسکونی و ۱۷ جزیره آن غیرمسکونی است.
گهستونی به برنامه‌ریزی برای رشد گردشگری دریایی توسط استانداری خوزستان اشاره کرد که در سال ۱۳۹۴ موجب بررسی هفت پروژه گردشگری دریایی شد.
او گفت: خلیج فارس آنقدر اهمیت دارد که در طول قرن‌ها ایرانیان زیادی برای حفظ آن شهید شده‌اند به ویژه در دوران جنگ تحمیلی ایران و عراق جوانان زیادی برای حفظ آن شهید شدند و وظیفه ماست که از آن حفاظت کنیم.
این فعال گردشگری به نقل از یکی از مسئولان محیط زیست کشور گفت که در هر دقیقه ۱۲ آلاینده به جایی مثل خورموسی وارد می‌شود و این آلاینده‌ها دریا را برای زیست گونه‌های حیوانی نامناسب می‌کند و به این ترتیب آبزیان از ساحل دور می‌شوند.
او اضافه کرد: حفظ آداب و رسوم از طریق آموزش جامعه محلی، حفاظت از حیات وحش دریایی، رونق پرنده نگری، حفظ اصالت بافت‌های روستایی و شهری حواشی دریا، مطالعه سفرنامه‌های تاریخی که درباره دریا و بندرها نوشته شده و الهام از آنها برای زنده سازی هویت فرهنگی می‌تواند از برنامه‌های توسعه گردشگری در جزایر ایران باشد تا در بنادری همچون هندیجان و ماهشهر که بومی‌ها بیشتر از طریق صیادی و لنج سازی امرار معاش می‌کنند، درآمد گردشگری بتواند برای آنها اشتغال زایی کند.
ارائه تجربه‌های محلی
در ادامه نشست مجازی، سیاوش یزدان پناه، فعال گردشگری و راهنما در استان هرمزگان گفت: در هرمزگان جزایر قشم، هرمز، لارک، هنگام و کیش وجود دارد که متأسفانه توسعه گردشگری دریایی نفعی برای بومیان این جزایر نداشته است.
در این جزایر جامعه بومی توانمند نشده‌اند و اغلب سرمایه گذاران صنعت گردشگری از تهران یا شهرهای دیگر مهاجرت کرده و سرمایه آورده‌اند و جامعه محلی نفع چندانی نمی‌برد
او در ادامه افزود: در این جزایر جامعه بومی توانمند نشده‌اند و اغلب سرمایه گذاران صنعت گردشگری از تهران یا شهرهای دیگر مهاجرت کرده و سرمایه آورده‌اند و جامعه محلی نفع چندانی نمی‌برد، برعکس جامعه محلی در بندر خمیر جامعه محلی که هم از ظرفیت‌های تاریخی استفاده می‌کند هم از ظرفیت‌های طبیعی مانند جنگل‌های حرا. اما جزیره دورافتاده‌ای مانند لارک را چند نفر می‌شناسد؟ در صورتی که با یک برنامه‌ریزی صحیح می‌توان گردشگری این جزیره را نیز فعال کرد، حتی برای مثال می‌توان روی انواع ماهیگیری محلی به عنوان یک جاذبه منحصربفرد کار کرد که هم حفظ شود و برای جامعه محلی درآمد داشته باشد هم گردشگران با این فرهنگ آشنا شوند. در حال حاضر بیشتر از منافع گردشگری، تخریب محیط زیست توسط گردشگران ناآگاه رخ می‌دهد.
یزدان پناه گفت: جزایر و شهرهای جنوبی به دلیل دوری از فلات ایران، آداب و رسومی دارند که با بقیه کشور متفاوت است و جزو میراث ناملموس محسوب می‌شود و از این بابت برای جذب گردشگر باید استفاده کرد. مثلاً تجربه ماهیگیری با افراد بومی، ناوبری، تجربه زندگی در لنج صیادی و تماشای هنر لنج سازی. تجربه‌های محلی و توانمندسازی جامعه بومی برای ارتقای دانش و فرهنگ بومی که اعتماد به نفس برای آنان به همراه می‌آورد و در نهایت سبب جذب گردشگر می‌شود.
جزایر جنوبی ایران از الماس گرانترند
امیر مزینی فر مدیر انجمن گردشگری دریایی ایران با اشاره به اینکه گردشگری دریایی تمام فعالیت‌های گردشگری را حتی در دوردست‌ها، سواحل و جزایر رخ می‌دهد، در برمی گیرد، گفت: در ایران آنچه به نام گردشگری دریایی معرفی می‌شود در مقایسه با کشورهایی که چنین ظرفیت‌هایی دارند، صفر است.
او با اشاره به اینکه در ایران پنج هزار و ۸۰۰ کیلومتر ساحل دریایی و دو هزار کیلومتر ساحل رودخانه‌ای وجود دارد، گفت: در بسیاری از کشورها داشتن یک کیلومتر ساحل آرزوست، مثلاً روسیه آرزوی دسترسی به آب‌های گرم اقیانوسی را دارد.
مزینی فر اضافه کرد: در آمایش سرزمین ۸۰ درصد جمعیت ایران در ۲۰ درصد سرزمین ساکن هستند این در حالی است که سواحل و دریاها را از یاد برده‌ایم و تعاریف اصلی را در اقتصاد آبی و اقتصاد دریا از دست داده‌ایم.
مشاور کمیسیون گردشگری و عضو اتاق بازرگانی از دریا به عنوان فرصت و صنعت یاد کرد و گفت: نتیجه این فراموشی و بی توجهی این است که امروز مطالبه مردمی با جمعیت ۸۵ میلیون نفر از حدود هشت هزار کیلومتر ساحل دریایی و رودخانه‌ای به صورت یک مطالبه عمومی درآمده است. متأسفانه در هفت استان ساحلی زیرساخت گردشگری مناسبی نداریم و ناهماهنگی دستگاه‌ها برای سرمایه گذاران سبب شده تا جامعه محلی عایدی جز تخریب محیط زیست، بی احترامی به باورهایشان و ترافیک نداشته باشند.
مزینی فر ارزش جزایر جنوبی کشور را فراتر از الماس عنوان کرد و گفت: به راحتی می‌توان با شناخت فرصت‌ها و ایجاد زیرساخت‌ها، گردشگری دریایی کشور را تقویت کرد اما باید جامعه محلی آموزش داده و کمک شود.
طراح اولین واترلند دریایی ایران تاکید کرد که آموزش جامعه میزبان و جامعه محلی باید توأمان باشد.
آموزش هزینه ندارد
هومر برقانی نماینده سابق وزارت گردشگری تایلند در ایران نیز در مقایسه با صنعت گردشگری کشور تایلند و ایران، با اشاره به نقش آموزش در پیشرفت این صنعت توضیح داد: همه فعالیت‌های گردشگری که در جزایر تایلند انجام می‌شود زیر نظر کمیته سازمان محیط زیست تایلند، شهرداری محلی و نماینده وزارت اقتصاد است که وظیفه پایش، توسعه و حفظ گردشگری پایدار کشور را برعهده دارند. آنها وظیفه کشف حلقه‌های مفقوده بخش مدیریت و گردشگری پایدار، تنظیم طرح‌های سالیانه، نظارت و تهیه چارت گردشگری را برعهده دارند که پروژه‌هایی بسیار فشرده و ممتد است. برای نمونه پروژه‌ای برای حفظ و نگهداری لاک پشت‌های جزایر «آن دامان» دارند که طی آن به گردشگران آموزش می‌دهند چه رفتاری داشته باشند و به این ترتیب گردشگران مسئول پذیر خواهند داشت تا رعایت کنند و حفظ محیط زیست دریایی و جنگلی را در اولویت قرار دهند.
او با تاکید بر اینکه تولید محتوای صحیح یکی از حلقه‌های مفقوده گردشگری ایران است، گفت: ایران فرصت طلایی کرونا را از دست داد. خیلی از کشورها که توسعه صنعت گردشگری دغدغه آنها بود از این فرصت برای تولید محتوا و آموزش استفاده کردند. کشوری مثل تایلند مدام برنامه‌های آموزشی دارد و برای رسیدن به این هدف تشکل‌های مردمی نیز به آنها کمک می‌کنند.
ایران فرصت طلایی کرونا را از دست داد. خیلی از کشورها که توسعه صنعت گردشگری دغدغه آنها بود از این فرصت برای تولید محتوا و آموزش استفاده کردند
برقانی با بیان اینکه باید برای جامعه محلی جایگزین اقتصادی پیدا کرد تا سبب حفظ محیط زیست و توسعه گردشگری شوند، گفت: استفاده از منابع طبیعی باید بهینه و کنترل شده باشد و برای جامعه محلی درآمدزایی جایگزین معرفی شود. برای مثال در تایلند قوانین مدونی برای سرمایه گذاران و جامعه محلی وجود دارد که تخطی از آنها امکان پذیر نیست و دانشگاه‌ها و نمایندگان وزارت اقتصاد روی ارزیابی و جایگزینی فعالیت‌های پرخطر و آسیب‌رسان به محیط زیست در حوزه گردشگری مطالعه می‌کنند و راهکار ارائه می‌دهند تا در درازمدت به گردشگری آنها لطمه‌ای وارد نیاید.
او همچنین کشور جامائیکا را مثال زد که به سرمایه گذاران بسته‌های زیرساخت دریایی را ارائه می‌دهد و دولت به عنوان متولی با بخش خصوصی همکاری می‌کند.
این کارشناس گردشگری گفت: در ایران علاقه و عزمی برای توسعه گردشگری دریایی وجود ندارد. متخصصان تجربه کافی دارند و می‌توان برای رشد این صنعت از تجربه بومی و بین‌المللی استفاده کرد.
او افزود: قدرت و خواست حاکمیت، مدیریت کلان، آموزش و توسعه از جمله زیرساخت‌های اصلی توسعه گردشگری دریایی است. آموزش هزینه ندارد فقط باید خواست و از ظرفیت جوامع محلی و افراد داوطلب استفاده کرد.
منافع جامعه محلی چیست؟
در ادامه رضا دبیری نژاد، موزه دار اهل هرمزگان با اشاره به آموزش‌های افرادی مانند «بیژن فرهنگ دره شوری»، پژوهشگر و هوادار محیط زیست و بوم شناس در جزایر جنوبی گفت: این آموزش‌ها سبب شد عده‌ای از مدافعان محیط زیست بومی نگهبان و مراقب محیط زیست باشند. اینجاست که متوجه می‌شویم نقش آموزش و بزرگانی مانند استاد دره شوری در برخورد با جامعه محلی چقدر می‌تواند مؤثر باشد.
او گفت: این را هم باید در نظر گرفت که اگر قرار است توسعه‌ای در جزایر صورت گیرد باید همگام با فرهنگ آنان باشد. برای مثال نباید صنایع دستی غیربومی در جزایر و سایر شهرها آموزش داده شود و برای رسیدن به توسعه پایدار باید فرهنگ محلی و بومی و آداب و رسوم آنان را تقویت کرد و اعتبار بخشید.
او ادامه داد: سال گذشته در سفری که به جزیره هرمز داشتم به عنوان یک بومی از رفتار جامعه محلی با گردشگران خجالت زده شدم، برخورد آنها نگاهی از پایین به بالا داشت و ملتمسانه با گردشگر برخورد می‌کردند و گردشگران نیز نگاه تحقیرآمیزی به جامعه محلی داشتند.
او آموزش را مهمترین شکل گفتگو با جامعه محلی عنوان کرد و گفت: حفظ محیط زیست، فرهنگ و مکان جغرافیایی از طریق آموزش امکان پذیر خواهد شد و متأسفانه تاکنون برنامه‌ای برای رفع نقصان آموزش در این زمینه وجود ندارد. باید یک شبکه مدون به عنوان پل گردشگری از جذب تا پذیرش گردشگر وجود داشته باشد. برای مثال ورود سیل آسای گردشگران در نوروز به جزایر جنوبی بدون در نظر گرفتن ظرفیت زیستی این جزایر متأسفانه خسران زیادی برجای می‌گذارد همچون برخورد و تنش بین جامعه محلی و گردشگر یا بی احترامی به اعتقادات جامعه محلی، بویژه اینکه اغلب این گردشگران، خریدکنندگان در بازارها هستند.
به دلیل آشنایی با مناطق جنوبی معتقدم گردشگری سهمی در توسعه این نقاط نداشته بلکه گاه سبب تنش و چالش و تقابل بوده است، برای توسعه گردشگری قبل از هر چیز باید دافعه را حذف و از طریق آموزش، فرهنگ سازی کرد
دبیری نژاد با طرح این پرسش که منافع جامعه محلی در جذب گردشگر به جزایر ایران چیست، گفت: به دلیل آشنایی با مناطق جنوبی معتقدم گردشگری سهمی در توسعه این نقاط نداشته بلکه گاه سبب تنش و چالش و تقابل بوده است، برای توسعه گردشگری قبل از هر چیز باید دافعه را حذف و از طریق آموزش، فرهنگ سازی کرد.
او یادآور شد: ما نباید خودمان را با کشورهای پیشرفته در حوزه گردشگری دریایی مقایسه کنیم و ناامید شویم. باید با مدیریت برنامه ریزی، آسیب شناسی، استفاده از تجربیات گام‌های اساسی در این زمینه برداریم.
گالاپاگوس و مقرراتی برای گردشگران
رؤیا قاسمی، فعال گردشگری و ساکن در کشور اکوادور از تجربیات سفر به جزایر «گالاپاگوس» در اکوادور و سختگیری مقررات برای گردشگران این جزایر گفت و توضیح داد: قوانین سختی برای سفر به این جزایر وجود دارد که همگی ضمانت اجرایی دارند و حتی گشت‌های شبانه به هیچ گردشگری اجازه نمی‌دهد از قوانین تخطی کند و در صورت اشتباه، هر گردشگر دو هزار دلار جریمه می‌شود. در کنار همه این قوانین، امکاناتی نیز به بومی‌ها داده شده همچون کارت شهروندی جزیره که با آن از تخفیف‌های قابل توجه استفاده از هواپیما برخوردار می‌شوند، محصولات کشاورزی را ارزان‌تر می خرند (کشاورزی به صورت گسترده در این جزایر ممنوع است) و از خدمات زیاد دیگری می‌توانند استفاده کنند.
به گفته او ایجاد هر شغلی در این جزایر همچون رستوران‌ها، آژانس‌های مسافرتی، قایق‌ها و کشتی‌های دریایی و راهنمایان تور مخصوص بومی هاست تا بتوانند از خدمات گردشگری منتفع شوند. قیمت همه تورها چه تورهای یک روزه چه چند ساعته در همه جا یکسان است تا همه بومیان فعال بتوانند از این درآمد استفاده کنند.
قاسمی درباره حفظ محیط زیست این جزایر نیز گفت: استفاده از هر نوع پلاستیک در این جزایر ممنوع است. چه هنگام ورود به جزایر چه هنگام خروج، مسافران و چمدان‌هایشان کنترل می‌شوند تا نه چیز ممنوعه ای به جزیره وارد شود نه از جزیره چیزی حتی سنگریزه خارج شود. در فرودگاه بروشورهای آموزشی به مسافران داده و تعهدنامه‌ای توسط مسافر برای رعایت قوانین امضا می‌شود، این تعهدنامه قدرت اجرایی داشته و تخطی از آن جریمه به همراه دارد.
او ادامه داد: پذیرش مسافر محدود و کنترل شده است و در طول سال تعداد مشخصی گردشگر می‌تواند وارد این جزایر شود و از آنجا که کمتر سفر انفرادی به این جزایر صورت می‌گیرد، تعداد مسافران ورودی از طریق آژانس‌ها قابل اندازه گیری است و اگر تورها پر شوند، مسافران باید تا سال آینده صبر کنند.
وی گفت: افراد به صورت انفرادی نیز می‌توانند وارد جزیره شوند اما در جزیره باید با همراهی تور جابه جا شوند.
قاسمی در توضیح جاذبه‌های گردشگری جزایر گالاپاگوس گفت: این جزایر از نظر زیست محیطی بسیار بکر هستند و تنوع زیستی بالایی دارند، حدود ۲۰ حیوان اندمیک (بومی) در این جزایر زندگی می‌کنند. بنابراین غذادهی به حیوانات، لمس کردن آنها و نزدیک شدن از فاصله کمتر از دو متری به حیوانات ممنوع است و جریمه مالی و اخراج مادام العمر از جزیره را به همراه دارد.
به گفته قاسمی این قوانین به صورت مداوم توسط تورلیدرهای تخصصی دو یا سه زبانه یادآوری می‌شود. مردم محلی به انگلیسی مسلط هستند و آنها نیز به گردشگران گوشزد می‌کنند.هریک از تورلیدرها اجازه معرفی بخشی از جزایر را دارند و کسی نمی‌تواند لیدر کل جزایر باشد.
او گفت که حتی جمعیت جزایر نیز کنترل می‌شود و امکان زندگی افراد غیربومی در این جزایر امکانپذیر نیست و خرید و فروش زمین ممنوع است. پساب‌های خانگی تصفیه می‌شود و امکان کشاورزی وجود ندارد و واردات دانه‌های گیاهی چه از طریق مسافر چه کشتی به این جزایر جریمه دارد.
