ماهی مهاجم فرصت یا تهدید / تبدیل ماهیان مهاجم به فرصتی طلایی

نوشته: گرِگ یان[۱] و جونا ون بیینن[۲]

طیف گسترده‌ای از گونه‌های غیربومی ماهیان، از جمله سیکلیدهای میداس[۳]، اکنون در فیلیپین به‌خوبی تثبیت شده‌اند، اما برخی از آبزی پروران خلاق شروع به بهره‌برداری از حضور این مهاجمان می کنند.

سیکلیدهای میداس که به‌صورت محلی با نام «lowerhorns» شناخته می‌شوند، در سال ۲۰۱۵ از مراکز پرورش ماهیان زینتی گریختند و اکنون به‌صورت وحشی در دریاچه سامپالوک، دریاچه‌ای به وسعت ۱۰۴ هکتار در فاصله دو ساعتی جنوب مترو مانیلای فیلیپین، رشد می‌کنند.

اگر با دقت به آب‌های سبز زیتونی دریاچه سامپالوک در فیلیپین نگاه کنید، لکه‌های درخشانی از رنگ طلایی را خواهید دید. این‌ها همان سیکلیدهای آمریکای جنوبی‌اند که از صنعت آکواریوم گریخته‌اند و، خوب یا بد، اکنون بخشی از بوم‌سامانه[۴] دریاچه شده‌اند.

دریاچه سامپالوک، که در دو ساعتی جنوب پایتخت پرهیاهوی فیلیپین یعنی مترو مانیلا قرار دارد، نخستین آبراهی نیست که توسط ماهیان غیربومی اشغال شده است. ماهیان بیگانه از پنج‌هزار سال پیش، یعنی از زمان آغاز پرورش کپور، به رودخانه‌ها و دریاچه‌های جهان راه یافته‌اند.

امروزه بسیاری از آب‌های گرمسیری پر از تیلاپیا، کپور، گوپی و مارماهی‌های شکارچی شده، در حالی که آب‌های سردتر پر از قزل‌آلا، باس و سالمون‌های وارداتی است. مطالعه‌ای جدید نشان داده است که ۶۰۱ گونه ماهی غیربومی در ۵۵ درصد از پهنه‌های آب شیرین زمین مستقر شده‌اند (ژو و همکاران، ۲۰۲۴).

فیلیپینی که بیشتر به‌خاطر صخره‌های مرجانی پرجنب‌وجوشش شناخته می‌شود تا رودخانه‌ها و دریاچه‌هایش، مدت‌هاست با رهاسازی حیوانات خانگی غیربومی، برنامه‌های دولتی رهاسازی بچه‌ماهی‌های خارجی در آب‌های عمومی و فرار ماهیان پرورشی از مزارع آبزی‌پروری دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ این گونه‌ها جای زندگی گونه‌های بومی را تا جایی تحت‌الشعاع قرار داده‌اند که بتوان به این گونه‌ها به چشم مهاجم نگاه کرد.

آخرین سرشماری از ماهیان آب شیرین فیلیپین ۳۷۴ گونه را ثبت کرده است. از این میان، ۲۲۵ گونه بومی (به‌طور طبیعی در کشور وجود دارند)، ۸۵ گونه بوم‌زاد[۵] (فقط در مناطق محدودی از کشور یافت می‌شوند) و دست‌کم ۶۴ گونه غیربومی (از مناطق دیگر وارد شده‌اند) هستند (جاماندری، ۲۰۲۳). پژوهش پیشین‌تری نیز ثبت کرده بود که در طول قرن گذشته ۱۷۰ گونه ماهی خارجی، از گربه‌ماهی زره‌پوش آمازون گرفته تا ماهی‌های چاقوی شکارگر هندوچین، به فیلیپین وارد شده‌اند (کاگوان، ۲۰۰۸).

البته اگر منصف باشیم؛ برخی از این ماهی ها، مانند تیلاپیا و گربه‌ماهی در گذر زمان به کالاهای اساسی تبدیل شده‌اند و اکنون میلیون‌ها فیلیپینی را تغذیه می‌کنند و برای هزاران نفر در بخش آبزی‌پروری اشتغال ایجاد کرده‌اند.

دریاچه سامپالوک، با ماهی تیلاپیای خود، نمونه‌ای از این روند است. این ماهیان مهاجم با آنکه اصالتاً از آفریقا و خاورمیانه آمده‌اند امروزه بخشی جدانشدنی از رژیم غذایی فیلیپینی‌ها شده‌اند.

دریاچه سامپالوک شاید میزبان رنگارنگ‌ترین مهاجم آب شیرین کشور باشد. این دریاچه مملو از سیکلیدهای طلایی است که به‌عنوان سیکلیدهای میداس (Amphilophus citrinellus) شناسایی شده‌اند. این ماهیان به‌خاطر رنگ‌های درخشان و متغیرشان، از نارنجی روشن گرفته تا سیاه پررنگ، در تجارت ماهی آکواریومی محبوب‌اند. سیکلیدهای میداس بسیار پرخاشگرند، تا حدود ۳۰ سانتی‌متر رشد می‌کنند و برآمدگی کروی چشمگیری روی پیشانی‌شان دارند. از این ماهیان برای تولید فلاورهورن‌ها» [۶]یا همان ماهیان زینتی هیبریدی» نیز استفاده می‌شود که در میان علاقه‌مندان آسیایی به‌شدت پرطرفدارند.

«ما این ماهی‌های طلایی را فِلاورهورن می‌نامیم و آن‌ها حدود سال ۲۰۱۵ به اینجا وارد شدند»، جِپولو آوستریا[۷]، یکی از پرورش‌دهندگان محلی ماهی در دریاچه سامپالوک، توضیح می‌دهد: «وقتی طوفان شدیدی استان ما را درنوردید و مرکز پرورش ماهی‌های آکواریومی را ویران کرد، این ماهی‌ها از آنجا گریختند. ده سال گذشته و حالا در تمام نقاط دریاچه پخش شده‌اند. هر جا نگاه کنید، رگه‌ای از طلا می‌بینید.»

ادغام گونه‌های مهاجم در فعالیت‌های آبزی‌پروری

گرچه دانشمندان هنوز تأثیرات بلندمدت سیچلیدهای میداس را در دریاچه سامپالوک ارزیابی نکرده‌اند، مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۶ به‌قلم بریونِس و همکاران[۸] نشان داد که از میان ۱۲ گونه ماهی باقی‌مانده در دریاچه، ۹ گونه مهاجم هستند.

از نظر اقتصادی، مهم‌ترین گونه، تیلاپیای نیل دورگه (Oreochromis niloticus) است که در حدود ۶۰۰ قفس بامبویی در دریاچه پرورش داده می‌شود و پس از چهار تا پنج ماه، در وزن تقریبی ۳۰۰ گرم برداشت می‌شود. این تیلاپیاها هنگام برداشت به‌صورت عمده حدود ۱.۴ دلار و به‌صورت خرده‌فروشی حدود ۱.۷ دلار به ازای هر کیلوگرم فروخته می‌شوند؛ قیمتی که با در نظرگیری هزینه خوراک که نزدیک به ۱ دلار برای هر کیلوگرم است، سود چندانی برای پرورش‌دهندگان باقی نمی‌گذارد.

برخی از ماهی‌پروران به‌صورت غیررسمی شروع کرده‌اند که هنگام سرکشی به قفس‌های شناور خود، سیچلاید میداس وحشی را با تور، چوب و حتی تفنگ‌های بادی شکار و برای فروش عرضه کنند. از آنجا که این ماهی‌ها اکنون به‌طور طبیعی در دریاچه تکثیر می‌شوند، کشاورزان فرصت طلایی تازه‌ای برای افزایش درآمد خود یافته‌اند.

کارآفرین «ای‌جی دِلگادو» توضیح می‌دهد: «برای تشویق ماهی‌گیران به صید سیچلیدها، با یک تعاونی محلی همکاری کردم تا آن‌ها را تأمین کند»، «ما سیچلایدهای میداس را بین ۰.۳ تا ۱ دلار به ازای هر کیلوگرم خریداری می‌کنیم. سپس آن‌ها را فیله کرده، گاهی استخوان‌گیری می‌کنیم، فیله‌ها را به‌مدت ۲۰ دقیقه در محلول آب‌نمک می‌خوابانیم و بعد در آفتاب خشک می‌کنیم..»

به گفته‌ی ای‌جی، واکنش مصرف‌کنندگان بسیار مثبت است و ماهی‌های خشک‌شده‌ی طلایی که با نام «کِریسپی‌های طلایی[۹]» شناخته می‌شوند، حدود ۵ دلار به ازای هر کیلوگرم به فروش می‌رسند؛ قیمتی بسیار بهتر از تیلاپیای پرورشی محلی.

در سوی دیگر، جِپولو رنگارنگ‌ترین سیچلایدها را به‌صورت زنده می‌فروشد: «آن‌ها را ۱.۷ دلار به ازای هر کیلوگرم یا ۰.۲ دلار برای هر قطعه زنده می‌فروشم. برای استخرها عالی‌اند چون از بالا شبیه ماهی کوی[۱۰] به نظر می‌رسند و رنگ‌های زیبایی دارند.»
او فقط گهگاه آن‌ها را با پلت تغذیه می‌کند و هر زمانی که یکی از خریداران تماس بگیرد، ماهی‌ها را در کیسه‌های هوادهی‌شده[۱۱] بسته‌بندی می‌کند: که ایده‌ای جالب برای یک کسب‌وکار نو در آبزی‌پروری است.

«صید و فروش این گونه‌های مهاجم می‌تواند راه‌حلی مؤثر برای رهایی دریاچه سامپالوک از سیچلایدهای میداس باشد، گونه‌ای که هم‌اکنون در حال گسترش در دریاچه تال[۱۲] نیز هست، در حدود ۳۵ کیلومتر دورتر..»

دکتر «ماریا روئِنا اِگویا»، دانشیار دانشگاه دِ لا سال مانیل[۱۳]، توضیح می‌دهد که پیش‌تر با «مرکز توسعه شیلات جنوب شرق آسیا» یا (SEAFDEC) همکاری داشت، نهادی بین‌دولتی که برای توسعه شیلات منطقه فعالیت می‌کند. به گفته او، دولت فیلیپین از طریق اداره شیلات و منابع آبزیان (BFAR) در حال مقابله با گسترش گونه‌های مهاجم مانند نایف‌فیش[۱۴] و ماهی جنیتور[۱۵] است. این دولت همچنین برنامه‌ای ملی با نام Balik Sigla sa Ilog at Lawa (BASIL) دارد که در آن گونه‌های معرفی‌شده به دقت رصد و از نظر تهاجمی‌بودن ارزیابی می‌شوند.

دکتر اِگویا می‌افزاید:«BFAR برنامه‌ای را اجرا کرده است که در آن ماهی‌های نایف یا جَنیتور صیدشده خریداری می‌شوند تا به محصولات غذایی با ارزش افزوده تبدیل شده یا گوشت آن‌ها در تولید خوراک ماهی به‌عنوان منبع پروتئین حیوانی استفاده شود.»

خوردن مهاجمان تا انقراض؟

یکی از راه‌حل‌های ممکن برای پاک‌سازی دریاچه سامپالوک از سیچلایدهای طلایی میداس این است که آن‌ها را «بخوریم تا منقرض شوند.» برای نمونه، تیلاپیای قرمز که به «شاه‌ماهی» نیز معروف است، درواقع نوعی جهش‌یافته‌ی قرمز از تیلاپیای نیل است و با اینکه طعمش تفاوتی ندارد، تا دو برابر گران‌تر فروخته می‌شود. بنابراین بازاریابی خلاقانه‌ی سیچلایدهای میداس برای مصرف‌کنندگان مناسب، چندان دور از ذهن نیست.

رنگ‌های فوق‌العاده درخشان و متغیر سیچلایدهای میداس دریاچه از نارنجی پررنگ تا سفید خالص متغیر است و نمونه‌های خالدار و دو‌رنگ آن‌ها نیز متداول است، ویژگی‌هایی که آن‌ها را برای بازارهای خاص، از جمله بازار غذای دریایی چین، بسیار جذاب می‌کند.

بازار غذای دریایی چین، برای مثال، به ماهی‌هایی با رنگ قرمز یا طلایی علاقه دارد چون نشانه‌ی شانس و کامیابی است. تون‌های قرمز و اسنپرهای سرخ در آنجا با قیمت‌های بالا خرید و فروش می‌شوند، بنابراین سیچلیدهای میداس می‌توانند جایگزینی پایدار باشند. ما خودمان نیز ظرفی از سیچلیدهای سرخ‌کرده‌ی میداس را امتحان کردیم؛ مزه‌شان؟ مثل تیلاپیای کره‌ای و لطیف.

پایگاه The Fish Site نیز گوشت سیچلید میداس را با تیلاپیای معمولی مقایسه کرده و نتیجه گرفته است که گوشت آن آبدارتر، خوش‌طعم‌تر و کره‌ای‌تر است، و به‌قول آن‌ها، «مدال طلا در تست طعم» را می‌گیرد.

صید هدفمند گونه‌های مهاجم، پیش‌تر درمناطق دیگر هم امتحان شده است. برای مثال در بولیوی، گونه‌ی مهاجم پایشه[۱۶] بزرگ‌ترین ماهی فلس‌دار آب شیرین در جهان و حیوان خانگی غول‌پیکر محبوب، اکنون در جایگاه گزینه‌ا‌ی پایدار برای غذای دریایی آب شیرین بازاریابی می‌شود.

تعداد بازدید: ۲

لینک کوتاه: کپی کن!