تجارت دریابرد و سیستم حمل‌ونقل دریایی در سال ۲۰۲۵: گام نهادن به آینده بی‌بازگشت
مهدی رستگاری
کارشناس و پژوهشگر حوزه بنادر و دریانوردی
تحلیل جامع از وضعیت صنعت حمل‌ونقل دریایی جهان در آستانه سال ۲۰۲۵
درآمد روزانه ۲۵ هزار دلاری کشتی‌های تجاری در سال ۲۰۲۴، رکوردی است که در ۲۵ سال اخیر بی‌سابقه بوده است. اما این ظاهر ماجراست. در پس این ارقام طلایی، صنعت ۴.۲ تریلیون دلاری حمل‌ونقل دریایی جهان در آستانه طوفانی ویرانگر قرار دارد: ترکیب مرگبار جنگ‌های تجاری ترامپ، ریسک انسداد تنگه هرمز که ۲۰ درصد نفت جهان از آن می‌گذرد، و انشقاق عمیق بر سر سوخت‌های سبز در حمل‌ونقل دریایی، این صنعت حیاتی را به سوی «آینده‌ای بی‌بازگشت» سوق می‌دهد. داستان سال ۲۰۲۵، داستان صنعتی است که در اوج سودآوری، بر لبه پرتگاه ایستاده و آینده حمل‌ونقل دریایی جهان را رقم می‌زند.
چشم‌انداز کلی: صنعتی با ارزش تریلیون دلاری
تجارت دریابرد که حدود ۹۰ درصد از تجارت جهانی را تشکیل می‌دهد، یکی از پایه‌های اصلی اقتصاد نوین محسوب می‌شود. برآوردها نشان می‌دهند که تجارت دریابرد جهان در سال ۲۰۲۳ به حدود ۱۲.۳ میلیارد تن رسیده که حاکی از رشد ۲.۴ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۲ است. نکته قابل توجه آنکه افزایش متوسط «مسافت پیموده» هر تن کالا به بیش از ۵۲۰۰ مایل دریایی، موجب شده «تقاضای حمل‌ونقل دریایی» جهان در این سال حدود ۵ درصد رشد پیدا کند.
پیش‌نگری آنکتاد حاکی از رشد متوسط سالانه ۴.۲ درصدی تجارت دریابرد در افق سال ۲۰۲۹ است.
دو رکن اصلی: کشتیرانی و بنادر
تجارت دریابرد عملاً متکی به سیستم حمل‌ونقل دریایی جهان است که عملیات آن به دو صنعت اصلی اتکا دارد:
صنعت کشتیرانی تجاری
یکی از بزرگ‌ترین صنایع خدماتی جهان که خدمات کشتیرانی و حمل کالا دریایی را ارائه می‌دهد. بر اساس مطالعات Allied Market Research، ارزش بازار این بخش از حمل‌ونقل دریایی در سال ۲۰۲۱ به ۲.۲ تریلیون دلار بالغ شده است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند صنعت حمل‌ونقل دریایی با نرخ رشد متوسط ۷ درصد، در افق سال ۲۰۳۱ به ارزش ۴.۲ تریلیون دلار خواهد رسید. عملیات این صنعت به ناوگان جهانی متکی است که دربردارنده حدود ۱۰۹,۰۰۰ فروند کشتی با ظرفیت کل حمل ۲.۴ میلیارد تن برای خدمات کشتیرانی است.
صنعت بنادر و پایانه‌داری
فراهم‌کننده تسهیلات و خدمات لجستیک دریایی برای مبادله جریان محموله‌های تجاری بین وجه حمل‌ونقل دریایی و سرزمینی. این بخش حیاتی از حمل کالا دریایی دربردارنده حدود ۳۷۰۰ بندر تجاری در سرتاسر جهان است که از میان آنها حدود ۱۰۰ بندر به‌عنوان «کانون» تجارت دریابرد و «درگاه» تجاری کشورها در حمل‌ونقل دریایی اهمیت ویژه دارند. براساس مطالعات Business Wire، ارزش بازار جهانی عملیات بنادر و پایانه‌داری در سال ۲۰۲۳ حدود ۷۳.۲ میلیارد دلار برآورد شده و پیش‌بینی می‌شود با رشد متوسط ۸.۹ درصدی به ۱۳۲.۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۳۰ برسد.
درآمدزایی و قیمت‌ها: سال‌های طلایی صنعت
در دو سال اخیر، افزایش مسافت پیموده و تقاضا در صنعت کشتیرانی تجاری موجب صعود فزاینده قیمت‌ها و درآمدها شده است. رشد شاخص‌های قیمت و درآمد کشتی همچنان در سطوح سه دهک بالایی قیمت و درآمد در ۲۵ سال اخیر قرار دارند. در انتهای اکتبر ۲۰۲۴، شاخص درآمد روزانه کشتی‌های تجاری به حدود ۲۵۰۰۰ دلار در روز رسید.
جدول ۱: وضعیت شاخص‌های قیمتی صنعت کشتیرانی (۲۰۲۴)
| شاخص | وضعیت | روند |
|---|---|---|
| درآمد روزانه کشتی‌ها | ۲۵,۰۰۰ دلار | سه دهک بالایی ۲۵ سال اخیر |
| قیمت کشتی‌های کارکرده | رشد ۴-۵% نسبت به آوریل ۲۰۲۴ | ثبات نسبی در نیمه دوم |
| قیمت کشتی‌های نوساز | رشد ۳% در نیمه دوم | نزدیک به رکورد ۲۰۰۸ |
| اوراق‌سازی | کاهش ۱۰% | پایین‌ترین سطح از ۲۰۰۸ |
منبع: برگرفته از متن مقاله مهدی رستگاری
نکته جالب توجه آنکه در نیمه اول سال ۲۰۲۴، صعود درآمدزایی کشتی‌های نفتکش موجب بالا رفتن شاخص کلی شد و پس از آن در نیمه دوم، درآمدزایی کشتی‌های کانتینربر این روند را تداوم بخشید. از بین ۳۰۰ شرکت کشتی‌سازی جهان، تنها ۱۵۹ کارخانه موفق به دریافت سفارش در سال ۲۰۲۴ شدند که نشان‌دهنده تمرکز بازار است.
دورنمای عرضه ناوگان: رشدی بی‌سابقه در راه است
طبق آمار آنکتاد، ناوگان جهانی در انتهای نیمه دوم سال ۲۰۲۴ متشکل از ۱۰۸,۷۸۷ فروند کشتی به ظرفیت کل ۲,۳۵۳,۸۹۹ هزار تن بوده که بخش اعظم آن در بخش‌های فله خشک، نفتکش و کانتینری متمرکز است. نکته حائز اهمیت آنکه ظرفیت ناوگان کشتیرانی جهان در هر یک از سال‌های ۲۰۲۵ و ۲۰۲۶ در سطح ۹.۳ درصد رشد خواهد داشت.
موج سفارشات جدید در حمل‌ونقل دریایی
در انتهای سال ۲۰۲۴، ظرفیت سفارش کشتی‌های نوساز برای خدمات کشتیرانی حدود ۱۴ درصد کل ظرفیت موجود ناوگان جهانی حمل‌ونقل دریایی را تشکیل می‌داد. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که:
- سال ۲۰۲۵: افزایش ۸۸ میلیون تن به ظرفیت ناوگان (رکورد ۵ سال اخیر)
- سال ۲۰۲۶: افزایش ۹۳ میلیون تن (بالاترین رقم دهه)
چالش سوخت‌های دریایی: انشقاق در صنعت حمل‌ونقل دریایی
عامل مؤثر دیگر بر عرضه ناوگان در حمل‌ونقل دریایی، فضای متناقض حاکم بر اتخاذ و اجرای تصمیمات کلان و الزامات قانونی در خدمات کشتیرانی است. در این زمینه برای حمل کالا دریایی با دو گروه عمده مواجه هستیم:
گروه اول – حامیان سوخت سبز
نهادهایی مانند سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO) و اتحادیه اروپا که در راستای سیاست‌گذاری‌های سازمان ملل، در صدد تدوین و اجرای قوانین محدودکننده انتشار آلاینده‌ها هستند. اقدامات این گروه موجب شده ۵۰ شرکت بزرگ مالک کشتی که ۳۸ درصد ناوگان جهانی را دارند، به سرمایه‌گذاری در کشتی‌های دوگانه‌سوز روی آورند. حدود ۶۰ درصد ظرفیت در دست ساخت این شرکت‌ها اکنون دوگانه‌سوز است.
گروه دوم – مخالفان محدودیت‌ها
مالکان کشتی، کشورهای تولیدکننده سوخت‌های هیدروکربوری و کشورهای کم‌بضاعت که تمایل و آمادگی لازم برای پیوستن به گروه نخست را ندارند. در ماه‌های اخیر با به قدرت رسیدن ترامپ، ایالات متحده نیز به این گروه پیوسته است. این انشقاق می‌تواند نقشه‌ای را که طی دهه‌ها برای سرمایه‌گذاری در فناوری‌های دریایی نوین ترسیم شده، با ابطال عملی مواجه کند.
بهره‌برداری از ناوگان: از مازاد عرضه تا کمبود ظرفیت
صنعت کشتیرانی از سال ۲۰۰۸ همواره با معضل مازاد عرضه دست به گریبان بوده است. بین سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۱۹، این معضل موجب کاهش مداوم کرایه‌ها و قیمت‌ها می‌شد. اما روندهای شگفت‌انگیز از سال ۲۰۲۰ موجب شد ظرفیت مازاد در عمل جذب شود:
- پاندمی کووید-۱۹: ایجاد ازدحام و گسست‌های لجستیکی متعدد
- جنگ روسیه-اوکراین: اختلال در مسیرهای دریای سیاه و مدیترانه
- درگیری اسرائیل-محور مقاومت: ناامنی در دریای سرخ و افزایش مسافت پیموده
سناریوهای ۲۰۲۵ برای حمل‌ونقل دریایی
سناریوی خوش‌بینانه: در صورت کاهش شوک‌های ژئوپلیتیک و آغاز مذاکرات روسیه-اوکراین در حمل‌ونقل دریایی، ظرفیت مازاد ناوگان در خدمات کشتیرانی مجدداً ظاهر شده و موجب کاهش درآمدها و ریزش قیمت‌ها در حمل کالا دریایی خواهد شد.
سناریوی بحرانی: وقوع جنگ در خلیج فارس و انسداد تنگه هرمز برای حمل‌ونقل دریایی، بحران جهانی انرژی را در لجستیک دریایی رقم زده و با افزایش سرسام‌آور هزینه‌ها در خدمات کشتیرانی، آثار ناگوار ظرفیت مازاد را در حمل‌ونقل دریایی تشدید خواهد کرد.
جدول ۲: تأثیر سناریوهای مختلف بر بخش‌های بازار کشتیرانی
| بخش بازار | عامل اصلی تأثیرگذار | ریسک‌های کلیدی |
|---|---|---|
| کانتینربر | ناامنی دریای سرخ + جنگ تعرفه | مازاد ظرفیت شدید |
| فله خشک | وضعیت اقتصاد چین | کاهش تقاضای واردات |
| فله مایع | بحران خاورمیانه | سقوط آزاد تقاضا |
تصویری از تقاضا: رشدی شکننده
با آنکه تقاضای صنعت کشتیرانی در دو سال اخیر رشد محسوسی داشته، اما این شکوفایی عمدتاً به دلیل اختلالات لجستیکی بوده است. براساس برآورد آنکتاد، تجارت دریابرد جهان در سال ۲۰۲۴ حدود ۲ درصد رشد داشته و میزان رشد متوسط سالانه آن در سال‌های ۲۰۲۵ تا ۲۰۲۹ حدود ۴.۲ درصد برآورد شده است.
تنگه هرمز: کابوس صنعت کشتیرانی و حمل‌ونقل دریایی
بسیاری از کارشناسان خدمات کشتیرانی معتقدند در سال ۲۰۲۵ ریسک درگیری نظامی در خلیج فارس و انسداد تنگه هرمز برای حمل‌ونقل دریایی به سطح قابل توجهی رسیده است. این تنگه که حدود ۲۰ درصد از نفت و میعانات گازی جهان را در مسیر حمل کالا دریایی از خود عبور می‌دهد، در صورت انسداد:
- قیمت‌های جهانی انرژی سر به آسمان خواهد گذاشت و حمل‌ونقل دریایی را با بحران مواجه می‌کند
- بازار سوخت‌رسانی دریایی برای خدمات کشتیرانی با کمبود شدید مواجه می‌شود
- کرایه حمل همه انواع محموله‌ها در حمل کالا دریایی افزایش می‌یابد
- تقاضای بخش فله مایع در حمل‌ونقل دریایی سقوط آزاد خواهد کرد
تجربه تاریخی جنگ نفتکش‌ها در دهه ۱۹۸۰ گواهی بر جدیت چنین سناریویی است. تولیدکنندگان دیگر نفت (آمریکا، برزیل، نیجریه) توان تأمین ۲۰ میلیون بشکه نفت روزانه این منطقه را ندارند، چراکه ظرفیت مازاد تولید جهانی از ۶ میلیون بشکه در روز تجاوز نمی‌کند.
پدیده‌ای به نام ترامپ: ظهور «قوی سیاه» در اقتصاد جهانی و حمل‌ونقل دریایی
سال ۲۰۲۵ با به قدرت رسیدن دونالد ترامپ آغاز شد؛ پدیده‌ای که می‌توان از آن به‌عنوان «قوی سیاه» در جهان سیاست و اقتصاد تعبیر کرد که تأثیر عمیقی بر حمل‌ونقل دریایی و خدمات کشتیرانی خواهد داشت. بارزترین جنبه این پدیده برای صنعت حمل کالا دریایی، غلبه روحیه آشوب‌گرایی (Discordianism) و زیر سؤال بردن تمام هنجارها و قواعد است. این پدیده سه ابرروند را در لجستیک دریایی به راه انداخته:
۱. زیر سؤال بردن تغییرات اقلیمی در حمل‌ونقل دریایی
حاکمان کنونی ایالات متحده به پیش‌فرض‌های بنیادین «جهان‌گرمایش» و «تغییرات اقلیمی» در صنعت حمل‌ونقل دریایی اعتقادی ندارند. نتیجه آنکه آمریکا – یکی از سه پایه اصلی تجارت دریابرد و خدمات کشتیرانی جهان – احیاناً به مقابله با الزامات محیط‌زیستی در حمل کالا دریایی برخاسته و رفتاری مشابه خروج از معاهده پاریس را در لجستیک دریایی پیشه کند.
۲. جنگ‌های اقتصادی و حفاظت‌گرایی در حمل‌ونقل دریایی
ابرروند دوم به موضع‌گیری ضدجهانی دولت آمریکا در تجارت بین‌المللی و حمل‌ونقل دریایی بازمی‌گردد. این ابرروند از ذهنیت «حفاظت‌گرایی اقتصادی» (Protectionism) در حمل کالا دریایی نشأت گرفته و موجب «جنگ تعرفه» در خدمات کشتیرانی شده است.
پیامدهای جنگ تعرفه بر حمل‌ونقل دریایی:
- صندوق بین‌المللی پول: کاهش ۱% رشد جهانی (از ۳.۳% پیش‌بینی‌شده) که مستقیماً بر لجستیک دریایی تأثیر می‌گذارد
- رشد اقتصادهای منطقه‌ای به جای فرامنطقه‌ای در حمل‌ونقل دریایی
- فرسایش تن-مایل جهانی تجارت دریابرد و خدمات کشتیرانی
۳. تمایل به جنگ‌افروزی
ابرروند سوم، تمایل به جنگ‌افروزی و جنگ‌سالاری است. کاهش همکاری‌های اقتصادی همواره عامل افزایش اصطکاک است و اقدامات آمریکا برای سلب منافع اقتصادی بلوک‌های قدرت، گام بلندی برای ورود به جنگ محسوب می‌شود. جنگ‌های احتمالی در اروپای شرقی، خاور نزدیک، خاور دور و آمریکای لاتین می‌توانند:
- تقاضای حمل‌ونقل دریایی را کاهش دهند
- اختلالات لجستیکی را تشدید کنند
- زیرساخت‌ها را نابود سازند
جدول ۳: ابرروندهای ترامپ و پیامدهای آنها برای صنعت حمل‌ونقل دریایی
| ابرروند | ماهیت | پیامد کوتاه‌مدت | پیامد بلندمدت |
|---|---|---|---|
| انکار تغییر اقلیم | زیر سؤال بردن الزامات محیط‌زیستی | سردرگمی در سرمایه‌گذاری سبز | ابطال نقشه راه IMO |
| جنگ تعرفه | حفاظت‌گرایی اقتصادی | کاهش تجارت جهانی | تجارت منطقه‌ای |
| جنگ‌افروزی | استفاده از قدرت نظامی | اختلال در مسیرها | نابودی زیرساخت‌ها |
منبع: تحلیل نویسنده از سیاست‌های دولت آمریکا
سخن پایانی: ورود به عصری بی‌بازگشت در حمل‌ونقل دریایی
در ابتدای دهه ۲۰۲۰، پاندمی کووید-۱۹ نقطه عطفی برای تجارت دریابرد و سیستم حمل‌ونقل دریایی بود. اکنون در ابتدای نیمه دوم این دهه، شاهد نقطه عطف دیگری در خدمات کشتیرانی هستیم که جهان را وارد یک «عصر امنیتی» نوین کرده و قواعد اقتصاد، تجارت و حمل‌ونقل دریایی را تغییر می‌دهد. سیستم حمل‌ونقل دریایی و لجستیک دریایی که تاکنون در مقابل تنش‌های زائدالوصف تاب آورده، اما اکنون با چالش‌هایی چون جنگ‌های اقتصادی و نظامی در حمل کالا دریایی، با مشکلات بزرگ‌تری مواجه خواهد شد.
اندکی دورتر، پیامدهای ویرانگر «تغییر اقلیم» بر حمل‌ونقل دریایی نیز از راه خواهد رسید. اقلیم به‌عنوان «مؤلفه شناور جغرافیا» نه تنها بازارها و قواعد صنعت خدمات کشتیرانی، بلکه جغرافیای زیست بشر و حمل‌ونقل دریایی را دگرگون خواهد کرد. این دورنما نشان می‌دهد که سیستم حمل‌ونقل دریایی جهان و بنادر و پایانه‌داری نیازمند نگاهی راهبردی برای توسعه پایدار و ارتقای تاب‌آوری در لجستیک دریایی است تا بتواند به فضای بی‌بازگشت آینده گام نهاده و فعالیت خود را در حمل کالا دریایی به نحو مؤثر حفظ کند.
در یک نگاه: نکات کلیدی صنعت حمل‌ونقل دریایی ۲۰۲۵
وضعیت فعلی صنعت:
- درآمد روزانه کشتی‌ها: ۲۵,۰۰۰ دلار (رکورد ۲۵ ساله)
- ارزش صنعت: ۴.۲ تریلیون دلار تا ۲۰۳۱
- ناوگان جهانی: ۱۰۹,۰۰۰ فروند کشتی
- رشد ظرفیت ۲۰۲۵-۲۰۲۶: ۹.۳% سالانه
چالش‌های اصلی:
- ریسک انسداد تنگه هرمز (۲۰% نفت جهان)
- انشقاق جهانی بر سر سوخت‌های سبز
- جنگ تعرفه‌ای ترامپ و کاهش ۱% رشد جهانی
- مازاد ظرفیت شدید در بخش کانتینربر
سناریوهای محتمل:
- خوش‌بینانه: کاهش تنش‌ها = ریزش قیمت‌ها
- بحرانی: جنگ خلیج فارس = بحران انرژی جهانی
- واقع‌بینانه: تداوم اختلالات لجستیکی
این مقاله برگرفته از تحلیل جامع آقای مهدی رستگاری، کارشناس برجسته حوزه بنادر و دریانوردی، درباره چشم‌انداز صنعت حمل‌ونقل دریایی در سال ۲۰۲۵ است. نویسنده با بررسی دقیق آمار و روندهای جهانی، تصویری جامع از چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی این صنعت حیاتی ارائه داده است.
تجارت دریابرد و سیستم حمل‌ونقل دریایی در سال ۲۰۲۵: گام نهادن به آینده بی‌بازگشت
مهدی رستگاری
کارشناس و پژوهشگر حوزه بنادر و دریانوردی
تحلیل جامع از وضعیت صنعت حمل‌ونقل دریایی جهان در آستانه سال ۲۰۲۵
درآمد روزانه ۲۵ هزار دلاری کشتی‌های تجاری در سال ۲۰۲۴، رکوردی است که در ۲۵ سال اخیر بی‌سابقه بوده است. اما این ظاهر ماجراست. در پس این ارقام طلایی، صنعت ۴.۲ تریلیون دلاری حمل‌ونقل دریایی جهان در آستانه طوفانی ویرانگر قرار دارد: ترکیب مرگبار جنگ‌های تجاری ترامپ، ریسک انسداد تنگه هرمز که ۲۰ درصد نفت جهان از آن می‌گذرد، و انشقاق عمیق بر سر سوخت‌های سبز در حمل‌ونقل دریایی، این صنعت حیاتی را به سوی «آینده‌ای بی‌بازگشت» سوق می‌دهد. داستان سال ۲۰۲۵، داستان صنعتی است که در اوج سودآوری، بر لبه پرتگاه ایستاده و آینده حمل‌ونقل دریایی جهان را رقم می‌زند.
چشم‌انداز کلی: صنعتی با ارزش تریلیون دلاری
تجارت دریابرد که حدود ۹۰ درصد از تجارت جهانی را تشکیل می‌دهد، یکی از پایه‌های اصلی اقتصاد نوین محسوب می‌شود. برآوردها نشان می‌دهند که تجارت دریابرد جهان در سال ۲۰۲۳ به حدود ۱۲.۳ میلیارد تن رسیده که حاکی از رشد ۲.۴ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۲ است. نکته قابل توجه آنکه افزایش متوسط «مسافت پیموده» هر تن کالا به بیش از ۵۲۰۰ مایل دریایی، موجب شده «تقاضای حمل‌ونقل دریایی» جهان در این سال حدود ۵ درصد رشد پیدا کند.
پیش‌نگری آنکتاد حاکی از رشد متوسط سالانه ۴.۲ درصدی تجارت دریابرد در افق سال ۲۰۲۹ است.
دو رکن اصلی: کشتیرانی و بنادر
تجارت دریابرد عملاً متکی به سیستم حمل‌ونقل دریایی جهان است که عملیات آن به دو صنعت اصلی اتکا دارد:
صنعت کشتیرانی تجاری
یکی از بزرگ‌ترین صنایع خدماتی جهان که خدمات کشتیرانی و حمل کالا دریایی را ارائه می‌دهد. بر اساس مطالعات Allied Market Research، ارزش بازار این بخش از حمل‌ونقل دریایی در سال ۲۰۲۱ به ۲.۲ تریلیون دلار بالغ شده است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند صنعت حمل‌ونقل دریایی با نرخ رشد متوسط ۷ درصد، در افق سال ۲۰۳۱ به ارزش ۴.۲ تریلیون دلار خواهد رسید. عملیات این صنعت به ناوگان جهانی متکی است که دربردارنده حدود ۱۰۹,۰۰۰ فروند کشتی با ظرفیت کل حمل ۲.۴ میلیارد تن برای خدمات کشتیرانی است.
صنعت بنادر و پایانه‌داری
فراهم‌کننده تسهیلات و خدمات لجستیک دریایی برای مبادله جریان محموله‌های تجاری بین وجه حمل‌ونقل دریایی و سرزمینی. این بخش حیاتی از حمل کالا دریایی دربردارنده حدود ۳۷۰۰ بندر تجاری در سرتاسر جهان است که از میان آنها حدود ۱۰۰ بندر به‌عنوان «کانون» تجارت دریابرد و «درگاه» تجاری کشورها در حمل‌ونقل دریایی اهمیت ویژه دارند. براساس مطالعات Business Wire، ارزش بازار جهانی عملیات بنادر و پایانه‌داری در سال ۲۰۲۳ حدود ۷۳.۲ میلیارد دلار برآورد شده و پیش‌بینی می‌شود با رشد متوسط ۸.۹ درصدی به ۱۳۲.۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۳۰ برسد.
درآمدزایی و قیمت‌ها: سال‌های طلایی صنعت
در دو سال اخیر، افزایش مسافت پیموده و تقاضا در صنعت کشتیرانی تجاری موجب صعود فزاینده قیمت‌ها و درآمدها شده است. رشد شاخص‌های قیمت و درآمد کشتی همچنان در سطوح سه دهک بالایی قیمت و درآمد در ۲۵ سال اخیر قرار دارند. در انتهای اکتبر ۲۰۲۴، شاخص درآمد روزانه کشتی‌های تجاری به حدود ۲۵۰۰۰ دلار در روز رسید.
جدول ۱: وضعیت شاخص‌های قیمتی صنعت کشتیرانی (۲۰۲۴)
| شاخص | وضعیت | روند |
|---|---|---|
| درآمد روزانه کشتی‌ها | ۲۵,۰۰۰ دلار | سه دهک بالایی ۲۵ سال اخیر |
| قیمت کشتی‌های کارکرده | رشد ۴-۵% نسبت به آوریل ۲۰۲۴ | ثبات نسبی در نیمه دوم |
| قیمت کشتی‌های نوساز | رشد ۳% در نیمه دوم | نزدیک به رکورد ۲۰۰۸ |
| اوراق‌سازی | کاهش ۱۰% | پایین‌ترین سطح از ۲۰۰۸ |
منبع: برگرفته از متن مقاله مهدی رستگاری
نکته جالب توجه آنکه در نیمه اول سال ۲۰۲۴، صعود درآمدزایی کشتی‌های نفتکش موجب بالا رفتن شاخص کلی شد و پس از آن در نیمه دوم، درآمدزایی کشتی‌های کانتینربر این روند را تداوم بخشید. از بین ۳۰۰ شرکت کشتی‌سازی جهان، تنها ۱۵۹ کارخانه موفق به دریافت سفارش در سال ۲۰۲۴ شدند که نشان‌دهنده تمرکز بازار است.
دورنمای عرضه ناوگان: رشدی بی‌سابقه در راه است
طبق آمار آنکتاد، ناوگان جهانی در انتهای نیمه دوم سال ۲۰۲۴ متشکل از ۱۰۸,۷۸۷ فروند کشتی به ظرفیت کل ۲,۳۵۳,۸۹۹ هزار تن بوده که بخش اعظم آن در بخش‌های فله خشک، نفتکش و کانتینری متمرکز است. نکته حائز اهمیت آنکه ظرفیت ناوگان کشتیرانی جهان در هر یک از سال‌های ۲۰۲۵ و ۲۰۲۶ در سطح ۹.۳ درصد رشد خواهد داشت.
موج سفارشات جدید در حمل‌ونقل دریایی
در انتهای سال ۲۰۲۴، ظرفیت سفارش کشتی‌های نوساز برای خدمات کشتیرانی حدود ۱۴ درصد کل ظرفیت موجود ناوگان جهانی حمل‌ونقل دریایی را تشکیل می‌داد. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که:
- سال ۲۰۲۵: افزایش ۸۸ میلیون تن به ظرفیت ناوگان (رکورد ۵ سال اخیر)
- سال ۲۰۲۶: افزایش ۹۳ میلیون تن (بالاترین رقم دهه)
چالش سوخت‌های دریایی: انشقاق در صنعت حمل‌ونقل دریایی
عامل مؤثر دیگر بر عرضه ناوگان در حمل‌ونقل دریایی، فضای متناقض حاکم بر اتخاذ و اجرای تصمیمات کلان و الزامات قانونی در خدمات کشتیرانی است. در این زمینه برای حمل کالا دریایی با دو گروه عمده مواجه هستیم:
گروه اول – حامیان سوخت سبز
نهادهایی مانند سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO) و اتحادیه اروپا که در راستای سیاست‌گذاری‌های سازمان ملل، در صدد تدوین و اجرای قوانین محدودکننده انتشار آلاینده‌ها هستند. اقدامات این گروه موجب شده ۵۰ شرکت بزرگ مالک کشتی که ۳۸ درصد ناوگان جهانی را دارند، به سرمایه‌گذاری در کشتی‌های دوگانه‌سوز روی آورند. حدود ۶۰ درصد ظرفیت در دست ساخت این شرکت‌ها اکنون دوگانه‌سوز است.
گروه دوم – مخالفان محدودیت‌ها
مالکان کشتی، کشورهای تولیدکننده سوخت‌های هیدروکربوری و کشورهای کم‌بضاعت که تمایل و آمادگی لازم برای پیوستن به گروه نخست را ندارند. در ماه‌های اخیر با به قدرت رسیدن ترامپ، ایالات متحده نیز به این گروه پیوسته است. این انشقاق می‌تواند نقشه‌ای را که طی دهه‌ها برای سرمایه‌گذاری در فناوری‌های دریایی نوین ترسیم شده، با ابطال عملی مواجه کند.
بهره‌برداری از ناوگان: از مازاد عرضه تا کمبود ظرفیت
صنعت کشتیرانی از سال ۲۰۰۸ همواره با معضل مازاد عرضه دست به گریبان بوده است. بین سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۱۹، این معضل موجب کاهش مداوم کرایه‌ها و قیمت‌ها می‌شد. اما روندهای شگفت‌انگیز از سال ۲۰۲۰ موجب شد ظرفیت مازاد در عمل جذب شود:
- پاندمی کووید-۱۹: ایجاد ازدحام و گسست‌های لجستیکی متعدد
- جنگ روسیه-اوکراین: اختلال در مسیرهای دریای سیاه و مدیترانه
- درگیری اسرائیل-محور مقاومت: ناامنی در دریای سرخ و افزایش مسافت پیموده
سناریوهای ۲۰۲۵ برای حمل‌ونقل دریایی
سناریوی خوش‌بینانه: در صورت کاهش شوک‌های ژئوپلیتیک و آغاز مذاکرات روسیه-اوکراین در حمل‌ونقل دریایی، ظرفیت مازاد ناوگان در خدمات کشتیرانی مجدداً ظاهر شده و موجب کاهش درآمدها و ریزش قیمت‌ها در حمل کالا دریایی خواهد شد.
سناریوی بحرانی: وقوع جنگ در خلیج فارس و انسداد تنگه هرمز برای حمل‌ونقل دریایی، بحران جهانی انرژی را در لجستیک دریایی رقم زده و با افزایش سرسام‌آور هزینه‌ها در خدمات کشتیرانی، آثار ناگوار ظرفیت مازاد را در حمل‌ونقل دریایی تشدید خواهد کرد.
جدول ۲: تأثیر سناریوهای مختلف بر بخش‌های بازار کشتیرانی
| بخش بازار | عامل اصلی تأثیرگذار | ریسک‌های کلیدی |
|---|---|---|
| کانتینربر | ناامنی دریای سرخ + جنگ تعرفه | مازاد ظرفیت شدید |
| فله خشک | وضعیت اقتصاد چین | کاهش تقاضای واردات |
| فله مایع | بحران خاورمیانه | سقوط آزاد تقاضا |
تصویری از تقاضا: رشدی شکننده
با آنکه تقاضای صنعت کشتیرانی در دو سال اخیر رشد محسوسی داشته، اما این شکوفایی عمدتاً به دلیل اختلالات لجستیکی بوده است. براساس برآورد آنکتاد، تجارت دریابرد جهان در سال ۲۰۲۴ حدود ۲ درصد رشد داشته و میزان رشد متوسط سالانه آن در سال‌های ۲۰۲۵ تا ۲۰۲۹ حدود ۴.۲ درصد برآورد شده است.
تنگه هرمز: کابوس صنعت کشتیرانی و حمل‌ونقل دریایی
بسیاری از کارشناسان خدمات کشتیرانی معتقدند در سال ۲۰۲۵ ریسک درگیری نظامی در خلیج فارس و انسداد تنگه هرمز برای حمل‌ونقل دریایی به سطح قابل توجهی رسیده است. این تنگه که حدود ۲۰ درصد از نفت و میعانات گازی جهان را در مسیر حمل کالا دریایی از خود عبور می‌دهد، در صورت انسداد:
- قیمت‌های جهانی انرژی سر به آسمان خواهد گذاشت و حمل‌ونقل دریایی را با بحران مواجه می‌کند
- بازار سوخت‌رسانی دریایی برای خدمات کشتیرانی با کمبود شدید مواجه می‌شود
- کرایه حمل همه انواع محموله‌ها در حمل کالا دریایی افزایش می‌یابد
- تقاضای بخش فله مایع در حمل‌ونقل دریایی سقوط آزاد خواهد کرد
تجربه تاریخی جنگ نفتکش‌ها در دهه ۱۹۸۰ گواهی بر جدیت چنین سناریویی است. تولیدکنندگان دیگر نفت (آمریکا، برزیل، نیجریه) توان تأمین ۲۰ میلیون بشکه نفت روزانه این منطقه را ندارند، چراکه ظرفیت مازاد تولید جهانی از ۶ میلیون بشکه در روز تجاوز نمی‌کند.
پدیده‌ای به نام ترامپ: ظهور «قوی سیاه» در اقتصاد جهانی و حمل‌ونقل دریایی
سال ۲۰۲۵ با به قدرت رسیدن دونالد ترامپ آغاز شد؛ پدیده‌ای که می‌توان از آن به‌عنوان «قوی سیاه» در جهان سیاست و اقتصاد تعبیر کرد که تأثیر عمیقی بر حمل‌ونقل دریایی و خدمات کشتیرانی خواهد داشت. بارزترین جنبه این پدیده برای صنعت حمل کالا دریایی، غلبه روحیه آشوب‌گرایی (Discordianism) و زیر سؤال بردن تمام هنجارها و قواعد است. این پدیده سه ابرروند را در لجستیک دریایی به راه انداخته:
۱. زیر سؤال بردن تغییرات اقلیمی در حمل‌ونقل دریایی
حاکمان کنونی ایالات متحده به پیش‌فرض‌های بنیادین «جهان‌گرمایش» و «تغییرات اقلیمی» در صنعت حمل‌ونقل دریایی اعتقادی ندارند. نتیجه آنکه آمریکا – یکی از سه پایه اصلی تجارت دریابرد و خدمات کشتیرانی جهان – احیاناً به مقابله با الزامات محیط‌زیستی در حمل کالا دریایی برخاسته و رفتاری مشابه خروج از معاهده پاریس را در لجستیک دریایی پیشه کند.
۲. جنگ‌های اقتصادی و حفاظت‌گرایی در حمل‌ونقل دریایی
ابرروند دوم به موضع‌گیری ضدجهانی دولت آمریکا در تجارت بین‌المللی و حمل‌ونقل دریایی بازمی‌گردد. این ابرروند از ذهنیت «حفاظت‌گرایی اقتصادی» (Protectionism) در حمل کالا دریایی نشأت گرفته و موجب «جنگ تعرفه» در خدمات کشتیرانی شده است.
پیامدهای جنگ تعرفه بر حمل‌ونقل دریایی:
- صندوق بین‌المللی پول: کاهش ۱% رشد جهانی (از ۳.۳% پیش‌بینی‌شده) که مستقیماً بر لجستیک دریایی تأثیر می‌گذارد
- رشد اقتصادهای منطقه‌ای به جای فرامنطقه‌ای در حمل‌ونقل دریایی
- فرسایش تن-مایل جهانی تجارت دریابرد و خدمات کشتیرانی
۳. تمایل به جنگ‌افروزی
ابرروند سوم، تمایل به جنگ‌افروزی و جنگ‌سالاری است. کاهش همکاری‌های اقتصادی همواره عامل افزایش اصطکاک است و اقدامات آمریکا برای سلب منافع اقتصادی بلوک‌های قدرت، گام بلندی برای ورود به جنگ محسوب می‌شود. جنگ‌های احتمالی در اروپای شرقی، خاور نزدیک، خاور دور و آمریکای لاتین می‌توانند:
- تقاضای حمل‌ونقل دریایی را کاهش دهند
- اختلالات لجستیکی را تشدید کنند
- زیرساخت‌ها را نابود سازند
جدول ۳: ابرروندهای ترامپ و پیامدهای آنها برای صنعت حمل‌ونقل دریایی
| ابرروند | ماهیت | پیامد کوتاه‌مدت | پیامد بلندمدت |
|---|---|---|---|
| انکار تغییر اقلیم | زیر سؤال بردن الزامات محیط‌زیستی | سردرگمی در سرمایه‌گذاری سبز | ابطال نقشه راه IMO |
| جنگ تعرفه | حفاظت‌گرایی اقتصادی | کاهش تجارت جهانی | تجارت منطقه‌ای |
| جنگ‌افروزی | استفاده از قدرت نظامی | اختلال در مسیرها | نابودی زیرساخت‌ها |
منبع: تحلیل نویسنده از سیاست‌های دولت آمریکا
سخن پایانی: ورود به عصری بی‌بازگشت در حمل‌ونقل دریایی
در ابتدای دهه ۲۰۲۰، پاندمی کووید-۱۹ نقطه عطفی برای تجارت دریابرد و سیستم حمل‌ونقل دریایی بود. اکنون در ابتدای نیمه دوم این دهه، شاهد نقطه عطف دیگری در خدمات کشتیرانی هستیم که جهان را وارد یک «عصر امنیتی» نوین کرده و قواعد اقتصاد، تجارت و حمل‌ونقل دریایی را تغییر می‌دهد. سیستم حمل‌ونقل دریایی و لجستیک دریایی که تاکنون در مقابل تنش‌های زائدالوصف تاب آورده، اما اکنون با چالش‌هایی چون جنگ‌های اقتصادی و نظامی در حمل کالا دریایی، با مشکلات بزرگ‌تری مواجه خواهد شد.
اندکی دورتر، پیامدهای ویرانگر «تغییر اقلیم» بر حمل‌ونقل دریایی نیز از راه خواهد رسید. اقلیم به‌عنوان «مؤلفه شناور جغرافیا» نه تنها بازارها و قواعد صنعت خدمات کشتیرانی، بلکه جغرافیای زیست بشر و حمل‌ونقل دریایی را دگرگون خواهد کرد. این دورنما نشان می‌دهد که سیستم حمل‌ونقل دریایی جهان و بنادر و پایانه‌داری نیازمند نگاهی راهبردی برای توسعه پایدار و ارتقای تاب‌آوری در لجستیک دریایی است تا بتواند به فضای بی‌بازگشت آینده گام نهاده و فعالیت خود را در حمل کالا دریایی به نحو مؤثر حفظ کند.
در یک نگاه: نکات کلیدی صنعت حمل‌ونقل دریایی ۲۰۲۵
وضعیت فعلی صنعت:
- درآمد روزانه کشتی‌ها: ۲۵,۰۰۰ دلار (رکورد ۲۵ ساله)
- ارزش صنعت: ۴.۲ تریلیون دلار تا ۲۰۳۱
- ناوگان جهانی: ۱۰۹,۰۰۰ فروند کشتی
- رشد ظرفیت ۲۰۲۵-۲۰۲۶: ۹.۳% سالانه
چالش‌های اصلی:
- ریسک انسداد تنگه هرمز (۲۰% نفت جهان)
- انشقاق جهانی بر سر سوخت‌های سبز
- جنگ تعرفه‌ای ترامپ و کاهش ۱% رشد جهانی
- مازاد ظرفیت شدید در بخش کانتینربر
سناریوهای محتمل:
- خوش‌بینانه: کاهش تنش‌ها = ریزش قیمت‌ها
- بحرانی: جنگ خلیج فارس = بحران انرژی جهانی
- واقع‌بینانه: تداوم اختلالات لجستیکی
این مقاله برگرفته از تحلیل جامع آقای مهدی رستگاری، کارشناس برجسته حوزه بنادر و دریانوردی، درباره چشم‌انداز صنعت حمل‌ونقل دریایی در سال ۲۰۲۵ است. نویسنده با بررسی دقیق آمار و روندهای جهانی، تصویری جامع از چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی این صنعت حیاتی ارائه داده است.
بازنشر فانوس دریا به نقل از ترابران