به گزارش روزنامه اقتصاد سرآمد، طی سه‌روز گذشته فضای سیاسی و نظامی کشور شاهد تحولات بسیاری بوده است. شرایطی که شایسته بود بیش از اینها مدنظر مدیران سازمان بورس قرار گیرد تا در راستای عمل به وظیفه ذاتی خود یعنی حفاظت از منافع سهامداران، تصمیم مناسبی اتخاذ کنند. برخی می‌گویند که روند تصمیمات اتخاذشده از سوی سازمان بورس طی ماه‌های گذشته حالا می‌توان گفت که منافع سهامداران در اولویت تصمیم‌گیری مدیران این سازمان قرار ندارد. عملکرد نامناسب سازمان بورس البته به همین امر محدود نیست و نبود پاسخگویی مناسب و به‌موقع از سوی مدیر روابط‌عمومی این سازمان نیز مورد انتقاد است.
با بالا گرفتن تنش‌های منطقه‌ای و گمانه‌زنی‌هایی درباره احتمال تشدید درگیری نظامی میان ایران و اسرائیل، نگرانی‌ها درباره سرنوشت بازارهای مالی، به‌ویژه بازار سهام، بیش از پیش افزایش یافته است. در چنین شرایطی، مرور تجربه سایر کشورها در مواجهه با بحران‌های نظامی، می‌تواند برای سیاست‌گذاران اقتصادی و نهاد ناظر بازار سرمایه ایران آموزنده باشد.
یکی از بارزترین نمونه‌های بین‌المللی در این زمینه، عملکرد دولت روسیه و نهادهای مالی این کشور در روزهای ابتدایی تهاجم نظامی به اوکراین در فوریه۲۰۲۲ است. در روز ۲۴فوریه۲۰۲۲، همزمان با آغاز حمله نظامی روسیه به اوکراین، بورس مسکو با شوک سنگین منفی مواجه شد؛ شاخص اصلی بورس سقوط قابل‌توجهی کرد و نرخ روبل در برابر دلار آمریکا به‌شدت کاهش یافت. این بحران مالی به حدی شدید بود که بانک مرکزی روسیه و دولت این کشور برای کنترل بحران و مدیریت فضای هیجانی بازار، تصمیم گرفتند بورس مسکو را به‌طور کامل تعطیل کنند.
ابزارسازی برای مدیریت هیجان
بورس مسکو از ۲۵فوریه۲۰۲۲ (یک‌روز پس از آغاز جنگ) برای سه‌روز کاری متوالی به‌طور کامل تعطیل شد و سپس این تعطیلی به مدت تقریباً یک‌ماه ادامه یافت. تا ۲۴مارس۲۰۲۲، بازار سهام روسیه به حالت تعلیق درآمد و تنها در برخی روزها معاملات بسیار محدودی در بخش اوراق‌قرضه دولتی انجام شد. هدف اصلی از این تعطیلی، کاهش فشار فروش ناشی از ترس عمومی، جلوگیری از تضعیف بیشتر واحد پول ملی، و ایجاد فرصت برای سازمان‌دهی پاسخ‌های مالی و پشتیبانی از بازارها بود. دولت روسیه در همین بازه، سیاست‌های مکملی مانند افزایش شدید نرخ بهره بانکی، اعمال محدودیت‌های ارزی و کنترل جریان سرمایه را نیز در پیش گرفت.
در شرایط فعلی ایران، هرگونه وقوع جنگ یا حمله نظامی – ولو محدود و موقتی- می‌تواند آثار شدیدی بر انتظارات عمومی، بازار ارز و بازار سهام بر جای بگذارد. واکنش هیجانی سرمایه‌گذاران، به‌ویژه حقیقی‌ها، می‌تواند به صف‌های فروش گسترده، کاهش شدید شاخص‌ها و از بین رفتن اعتماد عمومی به بازار بینجامد. در چنین شرایطی، سازمان بورس و اوراق بهادار به‌عنوان نهاد ناظر باید پیشاپیش برای سناریوهای بحران، برنامه مشخصی داشته باشد.
تعطیلی موقت بورس در زمان وقوع بحران‌های شدید همانند تجربه روسیه نه‌تنها به معنای دخالت منفی یا دستکاری در بازار نیست، بلکه می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای خرید زمان، تحلیل وضعیت و آرام‌سازی فضا مورد استفاده قرار گیرد. این اقدام از بروز رفتارهای توده‌ای زیانبار جلوگیری کرده و مانع از فروپاشی یک‌باره قیمت‌ها می‌شود. در صورت عدم‌تمایل به تعطیلی کامل بازار، دست‌کم کاهش دامنه نوسان به محدوده‌ای بسیار محدود، مانند یک‌درصد مثبت و منفی، می‌تواند به کنترل هیجانات در کوتاه‌مدت کمک کند. در حال حاضر، دامنه نوسان پنج‌درصدی در اغلب نمادهای بورسی، در شرایط آرام بازار نیز منشأ نوسانات تند و احساسات شدید است؛ در بحران نظامی، همین دامنه می‌تواند به تسریع سقوط شاخص‌ها منجر شود.
نیاز بازار به نهاد سیاست‌گذار آماده
افزایش احتمال بروز تنش‌های نظامی در منطقه، این هشدار را به مسئولان اقتصادی کشور می‌دهد که برای شرایط اضطراری آمادگی داشته باشند. بورس تهران، برخلاف بازارهای جهانی، از عمق و نقدشوندگی بالایی برخوردار نیست و همین مسئله، شکنندگی آن را در برابر شوک‌ها تشدید می‌کند. نهاد ناظر بازار سرمایه باید با نگاهی پیش‌نگر و نه صرفاً واکنشی، سیاست‌های خود را برای مواجهه با بحران‌های امنیتی بازتعریف کند. تعطیلی موقت بورس، کاهش دامنه نوسان، تعلیق معاملات برخی نمادهای خاص و فراهم‌سازی خطوط اعتباری برای بازارگردان‌ها، از جمله ابزارهایی است که می‌تواند برای عبور از شرایط خاص در دستور کار قرار گیرد. در غیر این‌صورت، خطر فروریختن اعتماد عمومی و هجوم به سمت بازارهای غیرمولد، مانند ارز و طلا، بیش از پیش افزایش خواهد یافت.
پس از حمله ناگهانی اسرائیل به ایران در بامداد روز جمعه ۲۳خرداد بازار ارز تعطیل بود، ولی قیمت تتر تحت تأثیر اخباری که در ابتدا منتشر شد، به‌طور هیجانی بالا رفت. در ادامه ولی رشد قیمت تتر حتی در مواردی کاهشی شد. اصلاح قیمت تتر از سقفی که در کانال ۹۰هزار تومانی در روز اول لمس کرده بود، ۲دلیل داشت؛ دلیل نخست انجام عملیات وعده صادق۳ و محدودشدن حملات اسرائیل نسبت به روز و ساعت ابتدایی حملات بود که هیجان افزایشی بازار ارز را کمتر کرد. دلیل دوم هم محدودیتی است که بعضی از صرافی‌های رمزارزی در راستای همکاری با بانک مرکزی برای واریز وجه اعمال کردند. با وجود این بررسی اکوایران نشان می‌دهد که معاملات دلار و درهم در کانال‌های تلگرامی و پشت خطی هم پس از شروع عملیات وعده صادق۳ نسبت به روز شنبه به خوبی کنترل شد.
علاوه‌بر صرافی‌های رمزارزی، بر معاملات پلتفرم‌های آنلاین طلا هم محدودیت‌هایی در روزهای تعطیل اعمال شد. شرط موثربودن این محدودیت‌ها کنترل تقاضای بازار ارز و طلا و سطح انتظارات است؛ هرچند که ادامه این محدودیت‌ها و افزایش بدبینی‌ها، باعث افزایش فشار تقاضا در بازارهای کالایی مانند دلار فیزیکی و طلا می‌شود و اثر معکوس در کنترل بازار ارز خواهد داشت. بررسی بازارها نشان می‌دهد اهمیت و نقش کشورها در بازارهای جهانی و افزایش اقدامات دیپلماتیک برای کاهش تنش، بدون شک اثر انتظاری بر بازار ارز دارد. به‌عنوان مثال همزمان با جنگ اوکراین و روسیه، نقش مسکو بر بازار جهانی باعث شد تا با تلاش‌های دیپلماتیک، تجارت انرژی روسیه با اروپا حفظ شود و همین مسئله مانع از آسیب زدن به زیرساخت‌های در ۲سال ابتدایی جنگ شد که برای اقتصاد کرملین و منابع ارز این کشور بسیار
مهم بود.
بازنشر فانوس دریا به نقل از اقتصاد سرآمد
