هند با تصدی ریاست جی ۲۰ در سال ۲۰۲۳ و گره زدن موضوعات ژئواکونومیک به منافع ژئوپلیتیک خود، در سال جاری زمانی را پیش‌رو دارد تا بر اهمیت بندر چابهار در بهبود ترانزیت شمال به جنوب تمرکز و تاکید نماید.
به گزارش راد، پس از حلوفصل بسیاری از مسائلی که توافقات مهم بین‌المللی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، هند و ایران به روند مذاکرات خود درخصوص توافق بلندمدت برای استفاده از بندر راهبردی چابهار و توسعه آن سرعت بخشیده‌اند، در حالی که مارس ۲۰۲۳ زمان پایان مذاکرات در نظر گرفته شده است.
بندر چابهار و کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال_جنوب مهمترین پروژه‌های هند و ایران هستند. بر همین اساس، با توجه به مشارکت چین در بندر گوادر، هند روند سهامدار شدن و سرمایه‌گذاری در بندر چابهار را برای مقابله با تهدید چین تسریع کرده است. این بندر با برخورداری از موقعیتی که آسیای مرکزی، جنوبی و خلیج فارس را به یکدیگر متصل می‌کند، برای هند در منطقه اهمیت بی‌حدوحصری دارد. با توجه به اینکه هند و ایران برای منافع ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک خود در منطقه به یکدیگر وابسته هستند، دهلی در تلاش است تا با ایجاد ارتباط جاده‌ای و ریلی از چابهار، منابع طبیعی آسیای مرکزی را مستقیماً کنترل کرده و یا سهمی از آنها داشته باشد. در همین راستا، با توجه به اینکه هند و ایران برای منافع ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک خود در منطقه به یکدیگر وابسته هستند، دهلی در تلاش است تا با ایجاد ارتباط جاده‌ای و ریلی از چابهار، منابع طبیعی آسیای مرکزی را مستقیماً کنترل کرده و یا سهمی از آنها داشته باشد و از طریق ایجاد دسترسی ایمن به این مناطق، راه‌هایی را برای ترانزیت به روسیه، اروپای شرقی و غربی ایجاد کند.
انتفاع ایران از چابهار
ایران معتقد است که از طریق چابهار می‌تواند به اهداف استراتژیک خود به گونه‌ای بیشتر و بهتر مبنی بر تبدیل شدن به قطب اصلی تجارت و ترانزیت در میان خلیج فارس، آسیای میانه و جنوب آسیا دست یابد. در همین راستا، برای تحقق اهداف راهبردی و اقتصادی، نه تنها زیرساخت‌های چابهار را توسعه داده، بلکه با سایر کشورها برای ارتقاء بیشتر پتانسیل‌های ترانزیتی خود مشارکت کرده است.
بر همین اساس، توسعه بندر چابهار چشم‌انداز ایران برای اتصال و دسترسی به آسیای مرکزی را فراهم می‌کند. در حالی که توسعه این ارتباطات میان آسیای جنوبی، آسیای مرکزی، غرب آسیا و اروپا از طریق چابهار نه تنها به نفع ایران نیست بلکه برای ملت‌های این مناطق نیز مثمرثمر خواهد بود. علاوه بر این، این پیوندها و اتصالات ایران را قادر می‌سازد تا نقش محوری داشته و بر اهمیت استراتژیک ایران و چابهار بیفزاید.
اهمیت ژئواستراتژیک بندر چابهار برای هند چیست؟
این بندر، مسیر مستقیم به افغانستان را برای هند فراهم کرده و ایجاد یک ارتباط پایدار سیاسی بین هند و افغانستان را تضمین خواهد کرد که به نوبه خود منجر به بهبود روابط اقتصادی بین دو کشور خواهد شد. افزون بر این، بندر چابهار به افغانستان برای تجارت با دیگر کشورها کمک خواهد کرد که نتیجه این امر وابستگی کمتر افغانستان به پاکستان و در نتیجه نفوذ کمتر پاکستان بر سیاست داخلی افغان‌ها خواهد بود که از نظر استراتژیک به نفع هند خواهد بود. یکی دیگر از موضوعاتی که موجب می‌شود تا چابهار از اهمیت بالایی برای هند برخوردار باشد، مقابله با چین است. چابهار برای هند در مقابله با کریدور اقتصادی چین_پاکستان یا همان سی‌پک و همچنین حضور چین در آب‌های شمال اقیانوس هند که بخشی از سواحل سیستان و بلوچستان ایران را هم در بر می‌گیرد، مفید خواهد بود در حالی که پکن با کمک به پاکستان برای توسعه بندر گوادر که تنها ۷۲ کیلومتر با بندر چابهار فاصله دارد، در تلاش است امنیت و توسعه اقتصادی آن را تضمین کند. افزون بر این، با فعال شدن چابهار، تجارت دهلی رونق یافته و واردات سنگ آهن، شکر و برنج به هند افزایش چشمگیری خواهد داشت. همچنین، هزینه واردات نفت به هند نیز کاهش قابل‌توجهی خواهد داشت. زیرا این بندر در طول کریدور شمال_جنوب، به میزان ۳۰ درصد ارزان‌تر از مسیر مدیترانه_سوئز واردات خواهد داشت. علاوه بر این، بندر چابهار دسترسی هند به ایران را به عنوان دروازه کلیدی به کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال_جنوب که دارای مسیرهای دریایی، ریلی و جاده‌ای بین هند، روسیه، ایران، اروپا و آسیای مرکزی است، تقویت می‌کند.
همچنین، گاز طبیعی آسیای مرکزی از طریق بندر چابهار به هند صادر می‌شود در حالی که این کشور، در حال حاضر بخشی از پروژه‌هایی مانند خط لوله ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند یعنی تاپی است. پس از لغو تحریم‌های غرب علیه ایران، هند خرید نفت خام خود از ایران را افزایش داده است. از منظر دیپلماتیک نیز بندر چابهار می‌تواند مورد استفاده هند قرار گیرد، زیرا اقدامات بشردوستانه در آسیای مرکزی و جنوبی سازماندهی خواهند شد و این بندر به‌عنوان مرکزی برای هماهنگی تلاش‌های بشردوستانه در نظر گرفته خواهد شد. در نتیجه توسعه بندر چابهار، ایران نیز به متحد نظامی هند تبدیل خواهد شد. در آینده، اگر چین برای نشان دادن قدرت دریایی خود و تسلط خود در اقیانوس هند، خلیج فارس و خاورمیانه، کشتی‌هایی را در بندر گوادر مستقر کند، چابهار می‌تواند مورد استفاده هند قرار گیرد ضمن اینکه این بندر ظرفیت بارگیری و تخلیه کشتی‌ها را افزایش داده و در نتیجه نرخ اشتغال نیز در منطقه افزایش خواهد یافت.
موانع موجود در توسعه بندر
مقامات هند معتقدند که رشد روابط ایران و چین که در چند وقت اخیر روابط تهران_پکن بر اساس سند همکاری ۲۵ ساله افزایش یافته، یکی از موانع موجود در تلاش هند برای توسعه چابهار در نظر گرفته می‌شود. موضوع دیگر، تنش‌های موجود میان ایران و آمریکاست؛ در حالی که پیشرفت در چابهار ممکن است به این موضوع بستگی داشته باشد که روابط ایران و ایالات متحده تا کجا پیش خواهد رفت و سرانجام برجام چه خواهد شد. از آنجایی که هند به دنبال احیای روابط خود با جمهوری اسلامی ایران است، همچنین به حمایت ایالات متحده در صحنه بین‌المللی، از جمله پیشنهاد عضویت در گروه تامین‌کنندگان هسته‌ای NSG نیاز دارد. عدم تعادل در روابط با کشورهای خاورمیانه یکی دیگر از مشکلات است؛ در حالی که توسعه بندر چابهار در گرو روابط سالم هند و ایران است. روابط تهران_دهلی با توجه به روابط هند با عربستان سعودی، امارات و اسرائیل، که سابقه پرباری در تنش با ایران دارند، مستلزم یک اقدام متعادل‌کننده ظریف از سوی هند است. در حقیقت، چابهار به‌عنوان یگ برگ برنده برای حضور جهانی هند محسوب می‌شود؛ زیرا این کشور نمی‌تواند نفوذ و حضور خود را تنها به جنوب آسیا محدود کند و از طرفی از همسایگانی چون ایران و افغانستان سود زیادی خواهد برد.
راه‌های پیش‌روی هند
هند با تصدی ریاست جی ۲۰ در سال ۲۰۲۳، این فرصت را خواهد داشت که موضوعات ژئواکونومیک را به منافع ژئوپلیتیک خود گره بزند. با توجه به اینکه این کشور تاکنون در تلاش بوده تا به‌عنوان یک قدرت در حال ظهور برای تبدیل شدن به یک قدرت جهانی در نظر گرفته شود، در سال جاری زمانی را پیش‌رو دارد تا بر اهمیت بندر چابهار در بهبود ترانزیت شمال به جنوب تمرکز و تاکید نماید.
در حقیقت، چابهار به‌عنوان یگ برگ برنده برای حضور جهانی هند محسوب می‌شود؛ زیرا این کشور نمی‌تواند نفوذ و حضور خود را تنها به جنوب آسیا محدود کند و از طرفی از همسایگانی چون ایران و افغانستان سود زیادی خواهد برد که نه تنها به تجارت و امنیت انرژی این کشور کمک می‌کند، بلکه در آرزوهای دهلی برای تبدیل شدن به یک ابرقدرت نیز نقش مهمی ایفا خواهد کرد.
افزون بر این، به‌منظور توسعه هموار بندر چابهار و شکوفایی اقتصادی دو کشور، روابط قوی سیاسی و اقتصادی دوجانبه بین هند و ایران حیاتی خواهد بود. بر همین اساس، هند در تلاش است تا از طریق این بندر، به ایران برای مقابله با فشارها کمک کند که این مسئله، گام خوبی در این راستا در نظر گرفته می‌شود. همچنین ایجاد توازن در روابط با ایران و آمریکا موضوعی است که دهلی باید بدان توجه کند در حالی که می‌تواند یک اقدام متعادل‌کننده بین دو کشور انجام دهد و به‌عنوان تثبیت‌کننده صلح در راستای منافع ملی خود نقش موثری
ایفا نماید. /تحلیل بازار