“سرزورزوما”؛ الگوی حفاظت بومیان از زیستگاه ساحلی خویش؛ بازسازی زیست بوم جنگل های حرا به دست بومیان و اهالی خونگرم روستای گوران در قشم به کمک یکدیگر و کاشت بیش از ۸۰ هزار درخت حرا در جنگل های رو به نابودی این منطقه در چهار سال گذشته، الگویی از حفاظت مردم بومی از زیستگاه ساحلی خویش است که قابل معرفی و الگوسازی به مردم منطقه و سواحل کشور است.
به گزارش پایگاه تحلیلی خبری بندر و دریا، ۲۲ تا ۲۹ فروردین فرهنگسرای نیاوران میزبان نمایشگاه عکسی بود که روایتگر فرایند پروژه طراحی زیست محیطی سرزورزوما در همجواری روستای گوران در جزیره قشم است.
سرزورزوما نام باریکه‌ای شنی در دل ذخیره گاه زیست کره حراست که در گویش محلی به محل تلاقی امواج و تعادل یابی آنها اشاره دارد. این پدیده طبیعی نقشی کلیدی در کنترل شدت امواج، تثبیت شن و فراهم سازی بستر رشد درختان حرا ایفا می‌کند. درختان حرا با ریشه های گسترده شان به حفظ و تثبیت خاک و مقابله با طوفان های دریایی کمک می‌کنند و علاوه بر اینکه زیستگاه انواع پرندگان دریایی هستند، نقش مهمی در تصفیه هوا بر عهده دارند.
پروژه طراحی زیست محیطی سرزورزوما از سال ۱۳۹۸ با مشارکت شرکت تعاونی روستایی گوران و استودیو معماری چهار آغاز شد و گرچه در ابتدا با هدف طراحی استراحتگاههای اکوتوریستی خاص در منطقه برای جلب و جذب گردشگران خارجی طراحی شده بود، اما اهالی منطقه متوجه شدند در صورت تداوم فرسایش ساحلی و تخریب جنگل های حرا، توسعه گردشگری در منطقه با استقبال چندانی روبرو نخواهد بود لذا با توجه به نگرانی ها درباره فرسایش ساحلی درختان حرا در بستر ژئوپارک جهانی قشم، اولویت پروژه به جای ساخت و ساز استراحتگاه، بر احیای زیست بوم منطقه با تلفیق الگوهای کاشت سنتی و دانش روز قرار گرفت.
علی پوزن مدیرعامل شرکت تعاونی روستایی گوران در گفتگو با خبرنگار بندر و دریا، با بیان اینکه گوران یکی از قدیمی ترین روستاهای جزیره قشم است و ما از بدو تشکیل تعاونی همیشه این دغدغه را داشتیم که چطور بتوانیم روستا را به مردم و مسافران منطقه معرفی کنیم که به این نتیجه رسیدیم که چون دانش سنتی لنج سازی در یونسکو به عنوان “میراث ناملموس در خطر ایران” ثبت شده ، این ثبت یک تلنگری در ذهن ما ایجاد کرد که ما یک صنعتی داریم که روز به روز در حال نابودی است چون قبلا ۵ یا ۶ کارگاه در گوران بودند که هر کدام بیست تا سی فروند لنج در سال می‌ساختند اما بعدا تعدادشان به دو کارگاه و در حال حاضر فقط یک کارگاه کاهش یافته که در نهایت سالی دو یا سه شناور می سازند. این تلنگر بود که ما در جهت حفظ این میراث یک سری اقداماتی انجام بدهیم لذا با ژئوپارک جهانی قشم ارتباط گرفتیم و ژئوپارک ۵ هکتار زمین به موزه گوران اختصاص داد. سپس ما یک شرکت تعاونی برای مردم روستا تاسیس کردیم که ابتدا ۳۹ نفر از مردم روستا عضو آن شدند و در سال ۹۸ هم ۶۰ نفر جدید هم عضو تعاونی شدند و هم اکنون ۹۹ نفر عضو داریم.
وی افزود: همزمان متوجه شدیم که آژانس همکاری‌های بین المللی ژاپن (جایکا) در قشم حضور دارد و مشغول طراحی طرح توسعه قشم و تبدیل آن به جزیره‌ای به سبک “اکو آیلند” است. لذا با آنها ارتباط گرفتیم و پس از یک سال مذاکره آنها پروژه موزه گوران را به عنوان پایلوت طرح هایشان در نظر گرفتند و با حمایت‌های مالی و فکری و آموزش های آنها و مشارکت مردم منطقه قایق های چوبی موسوم به “ماشوف” که از بین رفته بود را بازسازی کردیم. همچنین قایقی به نام “ترتری” که کاربری آن صیادی بود را برای قایق گردشگری طراحی کردیم و به موازات آن از سه هزار نفر از مردم و مسافرانی که برای بازدید و گردشگری آمده بودند نظرسنجی کردیم تا توقع آنها را بررسی و سطح سنجی کنیم. و قرار شد از لنج ها هم به عنوان کافه رستوران یا محل اقامت استفاده کنیم.
پوزن افزود: پس از آشنایی با مجموعه طراحی استودیو چهار از آنها خواستیم یک سری کلبه برای اقامت مسافران طراحی کنند که با مشخصات بومی منطقه سازگار باشد و بعد تصمیم گرفتیم بجای اینکه اقامتگاه‌های جنگل حرا را با اسامی متداولی مثل جنگل عشاق و … که پیشنهاد شده بود نامگذاری شود را با اسم بومی منطقه یعنی سرزورزوما جایگزین کنیم.
مدیرعامل شرکت تعاونی روستای گوران افزود: در جلساتی که داشتیم متوجه شدیم تهدید مهم منطقه فرسایش و نابودی جنگل‌های حرا است که بطور کلی عامل انسانی دارد چراکه سرعت حرکت قایق های گردشگری یا صیادی منطقه می تواند بستر گلی پای درختان را به مرور تحلیل ببرد و درختان جنگلی را صف به صف خشک کرده و به مرور جنگل را نابود سازد. ما متوجه این موضوع شدیم و لذا مشاور ما یک راهکاری پیشنهاد داد که این بود که نرده‌های چوبی را مثل دیگر نقاط مشابه دنیا نصب کنیم و سال اول ۲۰۰ نهال حرا کاشتیم و سال بعد ۲۵۰ نهال و بعد به هزار و سپس به ۵ هزار نهال رسید و در نهایت سال گذشته ما ۷۵ هزار نهال حرا در محل کاشتیم و بطور کلی هم اکنون ۸۰ هزار نهال حرا در محل سرزورزوما غرس شده است.
یاسمن اسماعیلی معمار فعال در زمینه طراحی پایدار و مدرس دانشگاه هم که طراحی توسعه سرزورزوما در مجموعه تحت هدایت وی اجرا شد هم در مصاحبه با خبرنگار بندر و دریا با اشاره به اینکه جنگل‌های مانگرو یا کشندی که جنگل‌های حرا هم جزو آن محسوب می شود در جهان بسیار معدود است و متاسفانه در ایران به خاطر ساخت و ساز تاسیسات در سواحل، سالانه بین ۱۰ تا ۱۵ درصد مساحت آنها تخریب می شود افزود: پس از آغاز همکاری با تعاونی روستای گوران و انجام مطالعات و گفتگو با اهالی منطقه متوجه شدیم سرعت تخریب جنگل‌ها در این منطقه بسیار بالاست لذا اولویت اول ما احیای بافت جنگل‌های حرا قرار گرفت.
وی افزود: توریست برای دیدن جنگل می‌آید و نمی‌توان او را به جایی برد که جنگل‌هایش در حال نابودی است لذا در فرایندی چهار ساله و به کمک اهالی منطقه و به تدریج ورود دستگاههایی چون منابع طبیعی، حفاظت محیط زیست و منطقه آزاد قشم بیش از ۸۰ هزار نهال در این منطقه کشت شد.
اسماعیلی افزود: این تجربه قابل تعمیم به همه روستاهای منطقه قشم هم هست و می‌توان جنگل‌های ارزشمند حرا را که ۵ برابر جنگل‌های استوایی جذب دی اکسید کربن و ۵ برابر تولید اکسیژن دارند را در منطقه توسعه داد و به همین دلیل، اقدامات مشابهی در روستاهای دیگر از جمله گورزین و سهیلی با مشارکت اهالی بومی منطقه در جریان است و خوشبختانه جریان تخریب جنگل ها در سالهای اخیر کند شده و امیدواریم بزودی روند معکوس شده و شاهد توسعه جنگل‌های ارزشمند حرا در منطقه باشیم.
وی افزود: یک خصوصیت دیگر منحصر به فرد در درختان حرا این است که در آب شور دریا رشد کرده و آب شور را به آب شیرین تبدیل می کنند و لذا در شرایطی که کشور ما برای توسعه جنگل به آب نیاز دارد که در این زمینه کمبود داریم، خوشبختانه درختان حرا در آب شور دریا رشد می‌کنند و دغدغه تامین آب آنها وجود ندارد.
این استاد دانشگاه رمز موفقیت جنگل زایی را درگیر کردن و مشارکت مردم منطقه و اهالی روستاهای ساحلی در توسعه جنگل‌های حرا دانست و افزود: چندین جلسه آموزشی و کارشناسی برای اهالی روستا اعم از جوانان و افراد مسن، زنان و مردان منطقه برگزار شده و این باور در آنها تقویت شده که با توسعه جنگل‌های حرا، وضعیت معیشت آنها هم بهتر از قبل خواهد شد.
وی افزود: دانش لنج سازی بومی ایران هم که بخشی از آن در این روستا از دیرباز وجود داشته اهمیت زیادی برای میراث فرهنگی جهانی دارد و در فهرست میراث در خطر ایران در یونسکو به ثبت رسیده است و لذا اقداماتی برای احیای این دانش و مهارت بومی و معرفی آن به جهان شد که مورد توجه بسیاری واقع شد و از جمله دو “لنج بومی شاشک” و “قایق بومی ترتری” با کمک مردم بومی منطقه تولید و احیا شده و فرایند تولید آن مستند سازی شده است.
اسماعیلی افزود: به عنوان نمونه لنج بومی “شاشک” و استراحتگاه‌هایی که متناسب با اقلیم روستای گوران در استودیو چهار طراحی شده بود در نمایشگاه دو سالانه معماری آمریکا که در شهر راک لند در ایالت مین در شمال شرق آمریکا برگزار شد به نمایش گذاشته شد و به مدت چهار ماه مورد توجه بازدیدکنندگان نمایشگاه قرار گرفت و پس از آن به یک خیریه محلی منتقل شد.
وی با اشاره به برگزاری نمایشگاه سرزورزوما در فرهنگسرای نیاوران در روزهای ۲۲ تا ۲۹ فروردین ۱۴۰۴ گفت: تصور نمی‌کردیم که این نمایشگاه که در واقع مستند سازی فعالیتی ۵ ساله با کمک اهالی و مردم خونگرم منطقه بود، با چنین استقبالی روبرو شود.
گفتنی است نمایشگاه سرزورزوما که با مشارکت استودیو چهار، تعاونی روستای گوران، فرهنگسرای نیاوران، کمیته ملی موزه ها (ایکوم) و سازمان منطقه آزاد جزیره جهانی قشم برگزار شده تا ۲۹ فروردین ۱۴۰۴ از ساعت ۱۰ تا ۱۹ در محل فرهنگسرای نیاوران واقع در خیابان پاسداران تهران آماده بازدید علاقه‌مندان است.
بازنشر فانوس دریا به نقل از بندر و دریا
